Przemoc domowa – co robić? Jak uwolnić się od przemocy w rodzinie?

Przemoc w rodzinie to poważny problem społeczny, który dotyka osoby niezależnie od ich płci, wieku, czy statusu społecznego. Codziennie wiele ludzi zmaga się z cierpieniem, strachem i bezradnością w miejscu, które powinno zapewniać poczucie bezpieczeństwa – we własnym domu. Ważne jest, aby zaufać sobie, przełamać milczenie i skorzystać z dostępnych form pomocy.

Poznaj sposoby na rozpoznanie przemocy, dowiedz się gdzie odnaleźć wsparcie w najbliższej okolicy i odkryj, jakie kroki podjąć, aby uzyskać pomoc i odzyskać kontrolę nad swoim życiem.

Definicja przemocy domowej

Przemoc w rodzinie to świadome i celowe działanie, mające na celu kontrolowanie, dominowanie i krzywdzenie bliskiej osoby. Może przybierać różne formy – od nadużyć fizycznych, seksualnych przez ekonomiczne, aż po psychologiczne.

Przemoc domowa, bez względu na jej rodzaj, prowadzi do poważnych i długotrwałych konsekwencji dla zdrowia fizycznego i psychicznego osób dotkniętych tym zjawiskiem.

Rodzaje przemocy w rodzinie

Omawiany problem może przybierać różne formy, które nie zawsze są widoczne na pierwszy rzut oka. Wyróżnia się pięć podstawowych rodzajów wrogich działań:

1) Przemoc fizyczna – najbardziej rozpoznawalna forma, związana z narażeniem zdrowia lub życia. Widoczna przez obrażenia, takie jak siniaki, złamania, czy rany.

2) Przemoc psychiczna – niewidoczna i trudniejsza do udowodnienia, lecz również destrukcyjna. Przejawia się przez upokarzane, zastraszanie, manipulowanie. Prowadzi do obniżenia samooceny i poczucia krzywdy.

3) Przemoc seksualna – obejmuje wszelkie działania o charakterze seksualnym, naruszające granice ofiary bez jej zgody.

4) Przemoc ekonomiczna – jest to kontrola nad finansami, uniemożliwianie pracy, czy też uzależnianie materialne.

5) Zaniedbywanie – forma krzywdy, która najczęściej dotyka dzieci i osoby starsze. Polega na niezaspokajaniu podstawowych potrzeb, takich jak dostęp do pożywienia, leków, opieki medycznej czy higieny.

Przemoc domowa, bez względu na jej rodzaj, prowadzi do poważnych i długotrwałych konsekwencji dla zdrowia fizycznego i psychicznego osób dotkniętych tym zjawiskiem.

Kluczowe kryteria przemocy domowej

Toksyczna relacja często zaczyna się od subtelnych sygnałów, które na początku łatwo zignorować. Jednak z czasem sytuacja przybiera na sile, a kontrola nad życiem jednej osoby staje się narzędziem w rękach drugiej.

Intencjonalność działań sprawcy 

Osoba stosująca agresję celowo krzywdzi członków rodziny. Świadomie wykorzystuje swoją przewagę, wierząc, że ma prawo decydować o tym, co jest najlepsze dla innych. W ten sposób buduje nierównowagę, która z każdą chwilą nasila braku oporu.

Dysproporcja siły w relacjach

W przemocowej relacji jedna strona wykorzystuje przewagę fizyczną lub emocjonalną, podczas gdy druga czuje się bezbronna i słaba. Z czasem ta nierównowaga się pogłębia, prowadząc bliskich do stanu całkowitej bezradności.

Naruszanie godności ofiary

Sprawca agresji w rodzinie narusza godność swojej ofiary, stosując poniżanie, ośmieszanie, wrogość fizyczną, a także naruszając prawa lub dobra osobiste, takie jak decydowanie o własnych finansach czy utrzymywanie kontaktu z bliskimi.

Cierpienie i szkody jako konsekwencje

Osoby pozostające w przemocowej relacji doznają cierpienia fizycznego i emocjonalnego. Długotrwałe doświadczenie takiego traktowania prowadzi do przekonania, że są skazane na ten los i na niego zasługują.

Narażenie na ciągły stres może prowadzić do problemów zdrowotnych, takich jak:

• depresja,
• lęki,
• bóle głowy,
• problemy z sercem.

Bierność i izolowanie się od bliskich, a także uzależnienie ekonomiczne od przemocowego, partnera znacząco utrudniają wyjście z trudnej sytuacji.

Mechanizmy psychologiczne w przemocy domowej

Mechanizmy psychologiczne w relacjach, w których dochodzi do nadużyć, są złożone i często oparte na kontroli i strachu. Zrozumienie ich jest kluczowe, by skutecznie przeciwdziałać temu zjawisku.

Syndrom wyuczonej bezradności 

To stan, w którym osoba przestaje poszukiwać wyjścia z trudnej sytuacji, choć obiektywnie jest to możliwe. Wynika to z przekonania, że nie da się kontrolować swojego losu.

Często pojawia się poczucie winy – myśl, że to własne cechy i zachowania sprowadzają problemy. W takich sytuacjach wielokrotnie pojawiają się odejścia i powroty do partnera (średnio 8 razy), co dodatkowo wzmacnia poczucie utknięcia.

Zjawisko prania mózgu

Osoby dążące do pełnej dominacji nad partnerem stosują różne metody ograniczania wolności i nietykalności – zabraniają kontaktów z bliskimi, manipulują emocjami i zachowaniami, a także wprowadzają system kar. Stopniowo przejmują kontrolę nad myślami i decyzjami drugiej strony, tworząc wrażenie, że nie ma innej drogi.

Proces wiktymizacji

Osoba poszkodowana w takiej relacji często zaczyna brać odpowiedzialność za sytuację, co sprawia, że trudno jej poszukiwać pomocy. To wewnętrzne obwinianie siebie wzmacnia zależność od partnera, tworząc cykl, z którego trudno się uwolnić. Dodatkowo reakcje otoczenia, takie jak bagatelizowanie problemów, czy obwinianie osoby poszkodowanej, mogą pogłębiać ten stan.

Syndrom sztokholmski

Czasem między stronami relacji powstaje nietypowe, traumatyczne przywiązanie. Terror, izolacja i pełna kontrola nad codziennym życiem prowadzą do sytuacji, w której osoba zaczyna odczuwać wdzięczność za najmniejsze „gesty łaski” ze strony dominującego partnera.

Mechanizm psychologicznej pułapki

Im więcej wysiłku ktoś wkłada w próbę ratowania relacji, tym trudniej jest z niej zrezygnować. Inwestycja emocjonalna, nieustanna nadzieja i próby naprawy sprawiają, że rezygnacja wydaje się oznaką porażki. W efekcie trudno podjąć decyzję o odejściu, mimo narastających strat.

Czynniki ryzyka przemocy domowej

Pewne okoliczności i warunki mogą przyczyniać się do powstawania napięć w rodzinie. Zrozumienie tych czynników pozwala lepiej rozpoznać potencjalne zagrożenia i budować zdrowsze więzi.

Normy społeczne i dziedziczenie wzorców

Społeczne przekonania o dominującej roli mężczyzny w rodzinie oraz akceptacja stosowania kar cielesnych wobec dzieci mogą przyczyniać się do trudnych sytuacji w domach.

Dodatkowo funkcjonuje stereotyp, że sprawy rodzinne powinny zostać w sferze prywatności.

To powoduje, że osoby pokrzywdzone często nie zgłaszają się po pomoc, a świadkowie nadużyć w rodzinie niechętnie angażują się w rozwiązywanie trudności w cudzych domach.

Uzależnienia i trudności ekonomiczne

Osoby zachowujące się agresywnie w rodzinie nierzadko pozostają pod wpływem środków odurzających. Substancje te osłabiają samokontrolę i wzmagają gniew oraz złość. Z problemem alkoholowym często wiąże się trudna sytuacja ekonomiczna rodziny. Związana z tym frustracja sprzyja pojawieniu się agresji.

Ofiary przemocy domowej

Najczęściej trudności w relacjach rodzinnych dotykają tych, którzy są bardziej podatni na nadużycia ze względu na swoje ograniczone możliwości obrony. Osoby takie często zmagają się z silnym poczuciem bezradności i wiele z nich potrzebuje wsparcia.

Osoba doznająca przemocy

Statystyki pokazują, że najczęściej ofiarami przemocy w rodzinie są kobiety, dzieci, osoby starsze lub osoby z niepełnosprawnościami.

W kwietniu 2024 roku na Niebieskiej Linii odbyło się aż 1535 rozmów i wśród telefonujących zdecydowaną większość stanowiły kobiety (75%).

Doświadczenie trudnych sytuacji rodzinnych może prowadzić do obniżenia poczucia własnej wartości i przekonania o braku możliwości poradzenia sobie z problemem. Długotrwałe napięcia często sprawiają, że stan mentalny lub fizyczny poszkodowanych nie pozwala im się bronić. Osobom tym mogą towarzyszyć dolegliwości psychosomatyczne, zaburzenia lękowe oraz bierna postawa.

Dziecko krzywdzone w rodzinie

Dziecko, które doświadcza agresji w relacjach rodzinnych, często nie rozumie zaistniałej sytuacji, na którą nie ma wpływu. Może odczuwać wówczas lęk i brak bezpieczeństwa, które jest kluczowe do jego prawidłowego rozwoju.

Takie dzieci często przejawiają objawy somatyczne, np. bóle głowy czy brzucha, które są wynikiem silnego stresu. W szkole mogą pojawić się problemy z koncentracją i spadek wyników w nauce.

Sprawcy przemocy domowej

Według raportu podsumowującego działalność Niebieskiej Linii jako sprawcy wskazywani są głównie mężczyźni (87%), nierzadko również rodzice wobec dzieci (25%). Sprawcy dopuszczają się krzywdzących zachowań wobec najbliższych w wyniku czynników takich jak uwarunkowania społeczne, osobiste doświadczenia czy trudności emocjonalne.

Jakie osoby stosują przemoc domową?

Osoby stosujące przemoc, często nie potrafią budować zdrowych relacji i mogą mieć za sobą trudne doświadczenia z dzieciństwa. Powielają one schematy zachowań wyniesione z domu rodzinnego, a ich działania wynikają z potrzeby kontrolowania oraz kompensacji niskiej samooceny. Często brakuje im empatii i umiejętności rozwiązywania konfliktów.

Stosowanie przemocy a trudności w radzeniu sobie z emocjami

Osoby stosujące wrogie działania często nie potrafią rozpoznawać i wyrażać swoich emocji. Uważają, że okazywanie uczuć jest oznaką słabości, akceptując jedynie takie emocje jak złość czy gniew.

Często zmagają się z obawą przed odrzuceniem i potrzebą nadmiernej kontroli. Ich reakcje bywają impulsywne, a poczucie winy po agresywnym zachowaniu prowadzi do obwiniania innych za własne działania. Blokowanie własnych uczuć sprawia, że stają się niewrażliwi na cierpienie najbliższych osób, jak żona, czy dzieci.

Skutki przemocy domowej

Trudności i napięcia w relacjach rodzinnych mogą prowadzić do wielu poważnych konsekwencji zdrowotnych i emocjonalnych. Jakich?

Długotrwałe konsekwencje zdrowotne

Ciągły stres i napięcie wpływa na psychikę, prowadząc do trudności emocjonalnych, takich jak lęki, wahania nastroju, problemy z pamięcią i koncentracją. Niekiedy osoby doświadczające takich sytuacji przejawiają zachowania autoagresywne, wycofują się z relacji społecznych lub mają trudności w nawiązywaniu więzi.

Doświadczanie przemocy w rodzinie często skutkuje urazami fizycznymi, takimi jak:

• siniaki,
• zadrapania,
• oparzenia,
• złamania.

Mogą też pojawić się dolegliwości psychosomatyczne, w tym:

• bóle brzucha,
• problemy ze snem,
• moczenie nocne u dzieci,
• jąkanie się,
• tiki nerwowe.

Dzieci, które dorastają w trudnym środowisku domowym, mogą w dorosłości zmagać się z niskim poczuciem własnej wartości i brakiem asertywności. Często trudniej im budować zdrowe relacje, a niektóre powtarzają wzorce wyniesione z domu, wchodząc w związki pełne napięć.

Wsparcie i terapia mogą pomóc w przerwaniu tego cyklu i stworzeniu zdrowszych więzi w przyszłości.

Zespół stresu pourazowego (PTSD) u ofiar

Zespół stresu pourazowego (PTSD) rozwija się u osób, które doświadczyły traumatycznych wydarzeń, takich jak gwałt, wojny, klęski żywiołowe, wypadki oraz inne sytuacje zagrażające życiu lub zdrowiu. Jest to reakcja na silny stres, który przekracza możliwości przetworzenia go przez psychikę.

Objawy syndromu PTSD obejmują:

• intensywny lęk,
• powracające natrętne myśli i wspomnienia,
• poczucie ponownego przeżywania traumy,
• napady paniki,
• koszmary senne.

Osoby z tym zaburzeniem często odczuwają ciągłe napięcie, mają trudności ze snem, problemy z koncentracją i mogą zmagać się z depresją.

PTSD wymaga specjalistycznego wsparcia, aby pomóc sobie odzyskać równowagę emocjonalną i lepiej radzić sobie z codziennymi wyzwaniami.

Przemoc domowa — co robić? Jak sobie z nią poradzić?

Konflikty w rodzinie są zjawiskiem traumatycznym i wyniszczającym dla osób jej doświadczających. Niestety silne uzależnienia emocjonalne oraz brak poczucia sprawczości sprawiają, że ofiarom ciężko jest zgłosić się po pomoc.

Każda osoba, która pragnie uwolnić się od przemocy, powinna sięgnąć po profesjonalną pomoc, jaką oferują psycholodzy, terapeuci i psychoterapeuci. To bezpieczny sposób, aby samodzielnie, bez angażowania dodatkowych służb, zwrócić się po pomoc. Podczas sesji terapeutycznych specjalista pomoże w odkryciu schematów, przyczyniających się do pozostawania w toksycznej relacji. To przyniesie szanse, aby w niedalekiej przyszłości uwolnić się od przemocowego środowiska i rozpocząć nowy etap życia.

Warto wiedzieć, że istnieją dedykowane służby, ośrodki (np. Ośrodek Interwencji Kryzysowej, Dom Samotnej Matki) oraz procedury, stworzone po to, by udzielać wsparcia osobom dotkniętym przemocą w rodzinie i pomóc im odzyskać bezpieczeństwo i równowagę.

Zgłoszenie się do specjalisty może być wyzwaniem, ze względu na konieczność przywołania wielu trudnych wspomnień, ale warto wykonać ten krok, aby zadbać swój o komfort psychiczny i lepszą przyszłość.

Przemoc domowa — gdzie szukać pomocy, jeśli jesteś świadkiem przemocy w rodzinie?

Jeśli jesteś świadkiem przemocy w rodzinie lub masz podejrzenia, że w jakiejś rodzinie dochodzi do nadużyć, nie powinno się tego ignorować. Choć interwencja może być dla nas niekomfortowa, warto niezwłocznie zgłosić sprawę odpowiednim służbom.

W przypadku, gdy nie wiemy, jak możemy pomóc, warto zadzwonić do Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy, czyli infolinii:  800 120 002. Jest to anonimowa pomoc telefoniczna, znana również jako Niebieska Linia, która oferuje wsparcie i wskazówki dla osób w trudnej sytuacji rodzinnej. Konsultanci nie tylko wysłuchają, ale też wskażą jakie służby powiadomić oraz podpowiedzą, gdzie zgłosić się po pomoc w twojej najbliższej okolicy.

Niebieska Karta – jak zgłosić przemoc w rodzinie?

Można powiadomić również Ośrodek Pomocy Społecznej w swojej gminie. Pracownik ośrodka odwiedzi wówczas rodzinę i przeprowadzi wywiad środowiskowy. W razie rozpoznania problemu rozpocznie właściwe procedury, np. procedurę Niebieskiej Karty lub procedurę przydzielenia kuratora sądowego.

Osoby poszkodowane mogą liczyć na różnorodne formy pomocy. Jeśli problem zostanie dostrzeżony przez nauczyciela, psychologa szkolnego, pracownika ochrony zdrowia, czy pracownika socjalnego, mogą oni zainicjować procedurę Niebieskiej Karty. To formalny proces, który pozwala lepiej zrozumieć sytuację rodzinną i podjąć odpowiednie kroki, aby zapewnić bezpieczeństwo.

Zwoływany jest zespół interdyscyplinarny, który ma na celu stworzyć wspólnie z poszkodowaną osobą plan działania, by zakończyć krzywdę. Sytuacja rodzinna jest poddawana systematycznej kontroli przed odpowiednie służby, wzmożonej kontroli podlega głównie sprawca.

Co grozi za przemoc domową?

Gdy jesteś świadkiem bezpośredniej agresji, należy przede wszystkim powiadomić służby ratunkowe, które udzielą pierwszej pomocy pokrzywdzonej osobie.

Działania w takich przypadkach reguluje art. 207 Kodeksu postępowania karnego, który definiuje poważne nadużycia w rodzinie jako przestępstwo. Jeśli jesteś świadkiem bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia, należy zawiadomić policję o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. Policjanci zatrzymają agresora, zabezpieczą ślady oraz dowody przestępstwa.

Wszelkie wskazówki dotyczące pomocy pokrzywdzonym  znajdują się również na rządowym portalu gov.pl

1. https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/przeciwdzialanie-przemocy-domowej
2. https://www.gov.pl/web/zdrowie/przemoc-domowa
3. https://www.gov.pl/web/gov/sprawdz-co-zrobic-jesli-jestes-swiadkiem-przemocy-w-rodzinie

Twoja reakcja może uratować czyjeś życie i zdrowie.

Pomoc dla ofiar przemocy domowej, edukacja w społeczeństwie

Dla ofiar przemocy nieoceniona może okazać się terapia, prowadzona przez doświadczonego psychologa, terapeutę lub psychoterapeutę. Jeżeli doświadczasz takich trudności lub czujesz, że temat bezpośrednio lub pośrednio Cię dotyczy, to warto skorzystać z profesjonalnej pomocy.

Ważnym elementem w przeciwdziałaniu trudnym sytuacjom domowym jest edukacja i świadomość społeczna. Kampanie społeczne o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie uczą, jak rozpoznawać problemy w relacjach i reagować w sposób konstruktywny.

Pamiętaj, że sięganie po pomoc to oznaka odwagi i troski o siebie oraz swoich bliskich. Każdy zasługuje na życie w atmosferze szacunku i zrozumienia.

Bibliografia

1. Nicolson, P. (2019). Domestic violence and psychology: Critical perspectives on intimate partner violence and abuse. Routledge.
2.  Raport: https://samorzad.gov.pl/attachment/d4aa3acd-0574-468e-b032-9dc3e70a51e0
3. Kubacka-Jasiecka, D. (2010). Interwencja kryzysowa. Pomoc w kryzysach psychologicznych. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
4. Zielińska-Poćwiardowska, I.,  Sosnowska-Buxton, P. (2023). przemocdomowa w Polsce: zaproszenie do podjęcia Socjologicznej analizy zjawiska. Studia Socjologiczne, (2 (149)), 131-154.
5. Makara-Studzińska, M., Partyka, I., & Ziemecki, P. (2012). Zespół stresu pourazowego: rys historyczny, terminologia, metody pomiaru. Current Problems of Psychiatry, 13(2).
6. Brągiel, J. (2016). Zaniedbanie jako kategoria pprzemocy – przejawy i konsekwencje doświadczane przez dziecko. W: B. Górnicka (red.), Zaniedbanie dziecka. Wybrane aspekty zjawiska (s. 17–36). Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
7. Pyźlak, G. (2013). Rodzinadysfunkcyjna i formy jej pomocy. Perspectiva. Legnickie studia teologiczno-historyczne, 12(1), 118–130.