Zaburzenia emocjonalne mogą dotknąć osób w każdym wieku, wpływając negatywnie na jakość ich codziennego życia, zdrowia psychicznego i relacji z innymi ludźmi. U dzieci objawy mogą manifestować się wycofaniem, lękliwością czy problemami z koncentracją, podczas gdy u dorosłych mogą prowadzić do chronicznego stresu lub stanów depresyjnych. Zrozumienie przyczyn oraz szybkie podjęcie psychoterapii to kluczowe działania na drodze do poprawy dobrego samopoczucia i zdrowia psychospołecznego.
Sprawdź, jak rozpoznać objawy u siebie i bliskich. Poznaj wskazówki, w jaki sposób wspierać dziecko w radzeniu sobie z emocjami oraz dowiedz się więcej o skutecznych metodach terapii.
Czym są zaburzenia emocjonalne? Definicja
Zaburzenia emocjonalne (internalizacyjne) to termin obejmujący szeroką grupę najczęściej występujących dysfunkcji o charakterze afektywnym i behawioralnym. Należą do nich m.in. objawy lękowe, depresyjne, inne zaburzenia nastroju, wycofanie społeczne, objawy somatyczne i wiele innych.
Charakterystyczną cechą tych zaburzeń jest dominujące poczucie dyskomfortu mentalnego i fizycznego w obliczu przeżywanych problemów.
Rodzaje zaburzeń emocjonalnych
Do zaburzeń związanych z emocjami zaliczają się:
- zaburzenia nastroju: depresja, choroba afektywna dwubiegunowa, zaburzenia odżywiania, dystymia;
- zaburzenia lękowe: lęk uogólniony, nerwica, fobie, lęk przed separacją;
- zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (OCD): natrętne myśli, obsesje i kompulsje;
- zaburzenia somatyzacyjne: objawy fizyczne wynikające z dysfunkcji psychicznych.
Wpływ na rozwój dzieci
Zaburzenia internalizacyjne mogą znacząco wpływać na rozwój dzieci, zarówno w sferze psychicznej, jak i społecznej, czy edukacyjnej. Trudności z koncentracją, regulacją emocji, radzeniem sobie z lękiem i emocjami mogą prowadzić do problemów w relacjach z rówieśnikami, trudności w nauce oraz obniżonej samooceny.
Wczesne rozpoznanie i wsparcie to kluczowe działania, dające dziecku możliwość zdrowego rozwoju i budowania odporności psychicznej na przyszłość.
Objawy zaburzeń emocjonalnych u dzieci
Zaburzenia internalizacyjne u dzieci mogą przybierać różnorodne formy, a ich objawy często różnią się w zależności od wieku dziecka i etapu jego rozwoju.
W przypadku problemów emocjonalnych, dziecko może mieć trudności z rozpoznawaniem i wyrażaniem emocji, co może prowadzić do zachowań kompensacyjnych.
Do najczęstszych objawów zalicza się:
- trudności w wyrażaniu uczuć – ograniczony wgląd dziecka w swoje stany emocjonalne powoduje, że opisuje ono swoje funkcjonowanie przez pryzmat zachowań. Może to prowadzić to frustracji, wycofania lub agresji;
- zaburzenia snu – obejmują spłycenie snu lub zwiększoną potrzebę snu, senność w ciągu dnia lub trudności z zasypianiem;
- zaburzenia łaknienia – zmiany w apetycie, nadmierne objadanie się lub brak zainteresowania jedzeniem mogą być sposobem dziecka na regulację emocji;
- autoagresja – samouszkodzenia mogą być impulsywne lub zamierzone i stanowią sposób rozładowania napięcia emocjonalnego;
- wycofanie, izolacja społeczna – dziecko może unikać kontaktów z rówieśnikami i wycofywać się z relacji społecznych;
- zaburzenia tikowe – mogą przybierać formę mrugania oczami, grymasów twarzy, ruchów ramion, chrząkania, pociągania nosem. Tiki często wiążą się z nadmiernymi reakcjami emocjonalnymi, są wynikiem przeciążenia nerwowego lub stresu i mogą pełnić funkcję regulacji emocji;
- lęki i moczenie nocne – lęki separacyjne, czy strach przed ciemnością mogą wywoływać objawy somatyczne, takie jak moczenie nocne, które jest nieświadomym wyrazem przeżywanego stresu lub lęku i wymaga zrozumienia oraz wsparcia.
Zaburzenia emocjonalne mogą wywierać znaczący wpływ na jakość życia, dlatego sięgnięcie po pomoc specjalisty często okazuje się kluczowe, by powrócić do równowagi psychicznej i emocjonalnej.
Objawy zaburzeń emocjonalnych u dorosłych
Zaburzenia emocji dotykają osób dorosłych w różnym wieku, znacząco oddziałując na ich codziennie funkcjonowanie, relacje międzyludzkie i zdrowie psychospołeczne.
Najczęściej rozpoznawanymi problemami w tej grupie są zaburzenia psychiczne, opisane poniżej.
W przebiegu depresji charakterystyczne jest obniżenie nastroju, utrata zainteresowań i radości z życia, zmęczenie, myśli samobójcze oraz nadużywanie alkoholu lub substancji psychoaktywnych. W stanach lękowych zwykle pojawia się zwiększone napięcie emocjonalne, ataki paniki, duszności, kołatania serca, drżenie rąk i problemy ze snem.
Z kolei w zaburzeniach obsesyjno-kompulsyjnych (OCD) mamy do czynienia z natrętnymi, powtarzającymi się myślami lub przymusem wykonywania pewnych określonych czynności w celu zmniejszenia lęku.
Najczęstsze przyczyny zaburzeń emocjonalnych
Przyczyny zaburzeń internalizacyjnych są złożone i zazwyczaj wynikają z kombinacji czynników biologicznych, psychologicznych i środowiskowych. Przyjrzyjmy się temu dokładniej.
Czynniki biologiczne
Wśród czynników biologicznych możemy wyróżnić:
- nieprawidłowości w poziomie neuroprzekaźników: niewłaściwy poziom serotoniny, czy też dopaminy, może prowadzić do problemów w sferze emocjonalnej;
- niedobory witamin: brak witamin z grupy B, D oraz innych składników odżywczych ma wpływ na funkcjonowanie układu nerwowego.
- zmiany strukturalne w mózgu: nieprawidłowości w budowie mózgu, zwłaszcza w obrębie ciała migdałowatego, które jest odpowiedzialne za regulacje emocji, mogą zwiększać ryzyko zaburzeń.
Predyspozycje genetyczne
Biologicznie dziedziczne skłonności do zaburzeń może być znaczącym czynnikiem prowadzącym do kryzysu. Badania wskazują, że dzieci depresyjnych rodziców są sześciokrotnie obciążone wyższym ryzykiem depresji w porównaniu z dziećmi zdrowych rodziców.
Traumatyczne doświadczenia
Do czynników psychologicznych genezy zaburzeń emocjonalnych zaliczają się traumatyczne przeżycia z przeszłości, związane z występowaniem chronicznego stresu.
Doświadczanie przemocy fizycznej i seksualnej oraz nadużyć emocjonalnych w dzieciństwie mogą prowadzić do trwałych trudności w sferze emocji.
W dzieciństwie objawy takie jak moczenie nocne lub mutyzm mogą być ich pierwszym sygnałem, natomiast w dorosłości mogą przekształcić się w depresję, zaburzenia lękowe lub PTSD.
Problemy w rodzinie
Nieprawidłowe funkcjonowanie rodziny może kształtować pozabezpieczne style przywiązania u dzieci, do czego prowadzi przemoc psychiczna i fizyczna, a także zaniedbywanie i brak wsparcia.
Nieprawidłowe zachowania rodziców, jak nadmierna kontrola, nadopiekuńczość, wycofanie, czy wrogość są predyktorami zaburzeń depresyjnych i lękowych u dzieci i młodzieży.
W wieku dorosłym brak wsparcia i problemy rodzinne mogą pogłębiać dysfunkcje psychiczne członka rodziny.
Terapia zaburzeń emocjonalnych
Zaburzenia emocjonalne mogą wywierać znaczący wpływ na jakość życia, dlatego sięgnięcie po pomoc specjalisty często okazuje się kluczowe, by powrócić do równowagi psychicznej i emocjonalnej.
Odpowiednia diagnoza, oparta na kryteriach diagnostycznych, pozwala dobrać skuteczne metody leczenia, które różnią się w zależności od wieku pacjenta, rodzaju zaburzenia i jego nasilenia. Pełne leczenie najczęściej obejmuje konsultację z psychologami oraz psychiatrami, a niejednokrotnie również farmakoterapię.
Psychoterapia jako metoda leczenia zaburzeń emocjonalnych u dzieci i młodzieży
Psychoterapia dzieci i młodzieży różni się od terapii dorosłych, ponieważ obejmuje pracę z całą rodziną. Psychoterapeuta działa zarówno z dzieckiem, jak i rodzicami, wspierając ich w zrozumieniu problemów emocjonalnych młodego pacjenta. W terapii dzieci szczególny nacisk kładzie się na:
- rozwijanie umiejętności radzenia sobie z emocjami,
- wspieranie relacji rodzinnych,
- budowanie asertywności i samodzielności,
- psychoedukację rodziców, by lepiej rozumieli potrzeb dziecka.
Częstymi formami terapii są konsultacje psychologiczne, psychoterapia indywidualna, terapia środowiskowa, trening umiejętności społecznych.
Zaburzenia emocji u dorosłych – psychoterapia
Psychoterapia dorosłych odbywa się głównie indywidualnie, bez bezpośredniego udziału rodziny.
W czasie konsultacji psycholog zbiera szczegółowy wywiad dotyczący objawów i trudności pacjenta, często nawiązując do wydarzeń z dzieciństwa, które mogą oddziaływać na obecne problemy.
Po diagnozie psychologicznej psychoterapeuta dobiera odpowiednie metody leczenia.
Najczęściej stosowane metody to terapia poznawczo-behawioralna (CBT) i psychodynamiczna. W niektórych przypadkach zaleca się również psychoterapię grupową, która umożliwia wymianę doświadczeń z innymi osobami o podobnych problemach.
Leczenie farmakologiczne u dzieci i młodzieży
Farmakoterapia w leczeniu zaburzeń u młodych pacjentów jest stosowana ostrożnie i tylko w niektórych przypadkach. Wśród nich można wyróżnić:
- ciężkie epizody depresyjne,
- zaburzenia afektywne dwubiegunowe,
- zaburzenia psychotyczne.
Decyzję o rozpoczęciu leczenia farmakologicznego podejmuje psychiatra, biorąc pod uwagę potencjalne korzyści oraz ryzyko działań niepożądanych. Strach przed lekami psychiatrycznymi w przypadku dzieci może opóźniać leczenie, co prowadzi do niepotrzebnego cierpienia dziecka i długoterminowych konsekwencji.
Problemy z emocjami u dorosłych – leczenie farmakologiczne
U dorosłych farmakoterapia bywa bardziej powszechna i obejmuje stosowanie leków przeciwdepresyjnych, przeciwlękowych i stabilizujących nastrój. Leki te wspierają proces psychoterapii i pomagają złagodzić objawy.
Przyjmowanie leków psychiatrycznych wymaga cierpliwości, ponieważ pełne działanie może pojawić się dopiero po 4-6 tygodniach, a w pierwszych dniach leczenia preparaty te mogą nawet pogorszyć nasze samopoczucie. Dlatego ważny jest stały kontakt z psychiatrą w celu monitorowania efektów leczenia i dostosowania dawki.
Rola wsparcia rodziny
Wsparcie rodziny odgrywa kluczową rolę w leczeniu zaburzeń emocjonalnych dzieci.
Rodzice, jako najbliższe osoby w życiu dziecka, mogą mieć znaczący wpływ na skuteczność terapii.
Regularne konsultacje rodzinne pomagają zrozumieć emocje dziecka, wypracować skuteczne wzorce komunikacji, wspierać dziecko w radzeniu sobie z trudnościami.
W przypadku terapii dla osób dorosłych, mimo że odbywa się ona indywidualnie, wsparcie bliskich jest niezwykle ważne. Członkowie rodziny mogą również korzystać z konsultacji psychologicznych, aby lepiej zrozumieć, jak wspierać osobę w kryzysie. Świadoma, empatyczna postawa rodziny sprzyja procesowi zdrowienia.
Najczęstsze zaburzenia emocjonalne dzieci i młodzieży
Wśród dzieci i młodzieży coraz częściej rozpoznawane są poszczególne jednostki chorobowe, opisane poniżej. Znacząco pogarszają one rozwój i jakość codziennego życia młodych osób.
ADHD – nadpobudliwość i deficyt uwagi
ADHD, czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, jest jednym z najczęściej diagnozowanych problemów o podłożu neurologicznym, które ma wpływ na funkcjonowanie zarówno dzieci, jak i dorosłych. Choć ADHD nie zalicza się bezpośrednio do zaburzeń związanych z emocjami, często występuje równolegle z innymi problemami tego typu, takimi jak lęki czy obniżony nastrój.
Zespół ten charakteryzuje się trzema głównymi grupami objawów: trudnościami w utrzymaniu uwagi, nadmierną impulsywnością oraz nadruchliwością. Objawy te wynikają z odmienności w funkcjonowaniu mózgu, w tym obszarów odpowiedzialnych za uwagę, planowanie, organizację oraz kontrolę emocji i impulsów.
Takie zachowania mogą skutkować trudnościami w nauce oraz pogorszeniem relacji zarówno z rówieśnikami, jak i rodzicami. W efekcie dziecko może odczuwać negatywne emocje, takie jak lęk, smutek, czy frustracja, co z kolei sprzyja wycofywaniu się z kontaktów z bliskimi. Taki cykl może przyczyniać się do rozwoju problemów emocjonalnych. Dlatego istotne jest zrozumienie trudności dziecka i wprowadzenie odpowiedniej terapii.
Depresja – objawy i skutki
Depresja dziecięca może przejawiać się inaczej niż u dorosłych, często w sposób trudniejszy do zauważenia. U dzieci w wieku szkolnym i przedszkolnym depresja może manifestować się trudnościami w opisaniu nastroju, częstym przeżywaniem smutku, poczuciem zmęczenia, bólem brzucha. Zarówno u dzieci, jak i młodzieży, mogą występować również zaburzenia koncentracji, zwolnienie tempa myślenia i osłabienie pamięci. Do częstych objawów zalicza się również:
- poczucie smutku i zmęczenia – dziecko może być apatyczne, przygnębione i narzekać na brak energii;
- bóle somatyczne – np. bóle brzucha, które nie mają fizycznego podłoża;
- problemy z koncentracją i pamięcią – dziecko może mieć trudności z nauką i zapamiętywaniem;
- destabilizacja snu i łaknienia – obejmuje zarówno zmniejszenie apetytu, jak i nadmierne objadanie się, a także senność w ciągu dnia lub trudności z zasypianiem;
- autoagresja i wycofanie – dziecko może przejawiać samouszkodzenia oraz unikać kontaktów społecznych.
Lęk – różne formy i ich wpływ na życie dziecka
Charakterystyczny dla zaburzeń lękowych jest nadmiernie nasilony i nieproporcjonalny do wywołującego go bodźca lęk, któremu towarzyszą uporczywe objawy fizjologiczne i somatyczne. Najczęstsze objawy to:
- lęk separacyjny – nadmierny lęk dziecka w sytuacji separacji z rodzicem;
- mutyzm wybiórczy – zaprzestanie mówienia w sytuacjach stresowych;
- moczenie nocne – silne lęki, np. lęk separacyjny czy strach przed ciemnością mogą objawiać się w postaci moczenia nocnego;
- jąkanie – nasila się w momentach lęku i niepokoju.
Ciągłe napięcie utrudnia czerpanie radości z codziennych czynności, co może prowadzić do wycofania i ograniczenia aktywności. Brak interakcji z rówieśnikami hamuje rozwój umiejętności społecznych, a blokady emocjonalne uniemożliwiają wykorzystywanie pełni możliwości intelektualnych dziecka. Zaburzenia snu długotrwały stres związany z lękiem mogą prowadzić do obniżonej odporności i większej podatności na choroby.
Jak zaburzenia emocjonalne przejawiają się w dorosłym życiu?
Zaburzenia internalizacyjne w dorosłym życiu mogą objawiać się trudnościami w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji, co często wynika z niskiego poczucia własnej wartości lub lęku przed odrzuceniem. Osoby zmagające się z takimi problemami mogą doświadczać chronicznego napięcia, zmęczenia i wypalenia, które wpływają na ich zdolność do wykonywania codziennych obowiązków.
Częstymi objawami są również wahania nastroju, problemy z kontrolą emocji, wybuchy złości, czy wycofanie. Trudności te mogą prowadzić do problemów zawodowych, takich jak brak koncentracji, niska produktywność lub unikanie odpowiedzialności. W skrajnych przypadkach osoby dotknięte trudnościami emocjonalnymi mogą izolować się od otoczenia, popadać w uzależnienia lub podejmować ryzykowne zachowania.
Zaburzenia emocjonalne dzieci i dorosłych – podsumowanie
Tempo codziennego życia i ilość bodźców docierających do nas zewsząd powodują, że problemy z emocjami to coraz bardziej powszechny problem. Zaburzenia emocjonalne można wyleczyć, ale kluczowe jest połączenie psychoterapii z innymi formami wsparcia, dostosowanymi do wieku i potrzeb danej osoby.
Rodzice dziecka z zaburzeniami emocjonalnymi często nie wiedzą, jak mu pomóc, dlatego ich współpraca z terapeutami i specjalistami jest tak ważna. Leczenie pozwala nie tylko złagodzić objawy, ale przede wszystkim zrozumieć dysfunkcję i zmienić schematy, które utrudniają funkcjonowanie, a to daje szansę na lepszą przyszłość.
Bibliografia
- Goldberg, D. (2010). The classification of mental disorder: a simpler system for DSM–V and ICD–11. Advances in psychiatric treatment, 16(1), 14-19.
- Grzegorzewska, I., Borkowska, A. R., Cierpiałkowska, L. (2020). Psychologia kliniczna dzieci i młodzieży. Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Brzozowska, A., Wzorek, A. (2011). Zaburzenia więzi i krzywdzenie dzieci jako problem towarzyszący zaburzeniu hiperkinetycznemu (ADHD) i zaburzeniom zachowania. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 11(3), 189-193.
- Cierpiałkowska, L., Sęk, H. (2016). Psychologia kliniczna. PWN.
