Każdy z nas doświadcza silnych emocji – radości, smutku, złości czy lęku. Zdarza się, że działamy impulsywnie, wikłamy się w burzliwe relacje lub podejmujemy decyzje pod wpływem chwili. Zmienność emocjonalna to naturalna część ludzkiej psychiki. Problem pojawia się jednak wtedy, gdy emocje wymykają się spod kontroli, a ich intensywność i chwiejność w relacjach stają się stałym wzorcem, utrudniającym codzienne funkcjonowanie.
Osoby z osobowością borderline przeżywają świat skrajnie – od euforii po głęboką rozpacz, od idealizowania bliskich po lęk przed odrzuceniem. Relacje są dla nich polem walki między potrzebą bliskości a panicznym strachem przed utratą. Ich emocje mogą zmieniać się w mgnieniu oka, co nie tylko odbija się na ich samopoczuciu, ale także wpływa na otoczenie.
Czym jest osobowość borderline? Jak wygląda życie z tym zaburzeniem? Dowiedz się, jakie mechanizmy kryją się za osobowością chwiejną oraz jak wpływa ona na codzienne życie i relacje interpersonalne.
Na czym polega osobowość typu borderline?
Osobowość borderline, znana również jako zaburzenie osobowości z pogranicza (BPD – borderline personality disorder) to dysfunkcja systemu regulacji emocji, wynikająca zarówno z biologicznych predyspozycji, jak i wpływu środowiska. Pacjentów z osobowością borderline cechuje wyjątkowa wrażliwość emocjonalna oraz duża zmienność nastrojów.
Przyczyny wystąpienia zaburzenia BPD są złożone – obejmują zarówno genetyczną wrażliwość na silne emocje i łatwość w doświadczaniu psychicznych ran, jak i doświadczenia z dzieciństwa. Jeśli osoba dorasta w otoczeniu, które ignoruje, umniejsza lub karze jej uczucia, może mieć trudności z ich rozumieniem i regulowaniem w dorosłym życiu. W efekcie większość zachowań osób z BPD to nie tyle świadome wybory, ile desperackie próby poradzenia sobie z przytłaczającymi emocjami.
Jak zachowuje się osoba z zaburzeniem borderline?
Osoby z zaburzeniem osobowości borderline doświadczają skrajnych emocji, które zmieniają się błyskawicznie – od intensywnej euforii po głęboką rozpacz. Ich relacje przypominają emocjonalną sinusoidę, pełną dramatycznych rozstań i równie gwałtownych pojednań.
Silnie pragną bliskości, ale ich sposób postrzegania innych jest skrajny – mogą idealizować kogoś jako wcielenie dobroci i wrażliwości, by w następnej chwili oskarżać go o obojętność, zdradę czy zaniedbanie. Panicznym lękiem przed porzuceniem reagują nawet na drobne sygnały dystansu ze strony bliskich.
Nieustannie towarzyszy im uczucie lęku, smutku, poczucia winy i niższości, co często prowadzi do zachowań autodestrukcyjnych. Aby złagodzić te uczucia, osoby z BPD mogą uciekać się do impulsywnych zachowań. Ich tożsamość jest niestabilna – mogą z dnia na dzień zmieniać swoje życiowe cele, rzucać pracę, kończyć długoletnie relacje lub nagle zmieniać poglądy.
W sytuacjach silnego stresu bywają podatne na epizody psychotyczne i stany dysocjacyjne, które dodatkowo utrudniają im funkcjonowanie. Życie z borderline to nieustanna walka z własnym umysłem; emocjonalna burza, która nie tylko obciąża samą osobę, ale też jej otoczenie.
Jakie są objawy borderline?
Osobowość chwiejna emocjonalnie to złożone zaburzenie, które wpływa na każdą sferę życia. Oto najczęstsze objawy osobowości z pogranicza:
- chwiejność emocjonalna i trudności w regulacji uczuć,
- lęk przed porzuceniem i desperacki wysiłek wkładany w uniknięcie go,
- niestabilne relacje międzyludzkie,
- problemy z tożsamością i poczuciem własnej wartości,
- impulsywność i ryzykowne zachowania,
- zachowania autodestrukcyjne i skłonność do samookaleczeń,
- krótkotrwałe dysfunkcje percepcji rzeczywistości,
- ciągłe uczucie pustki,
- próby samobójcze.
Szacuje się, że objawy osobowości borderline występują u 1-3% populacji ogólnej, jednak wśród pacjentów szpitali psychiatrycznych osoby z tym zaburzeniem stanowią nawet 10% hospitalizowanych.
Fazy charakterystyczne dla osobowości borderline
Choć oficjalnie kryteria diagnostyczne nie wyróżniają faz borderline, zarówno psychoterapeuci, jak i pacjenci często opisują powtarzające się cykle intensywnych emocji i zachowań. Mogą one trwać od kilku dni do nawet kilku miesięcy, destabilizując relacje oraz codzienne funkcjonowanie.
Najczęściej wyróżnia się następujące fazy borderline:
Faza idealizacji
Na początku relacji osoba z borderline tworzy niezwykle silną emocjonalną więź, idealizując drugą stronę. W tej fazie dominuje potrzeba akceptacji oraz lęk przed porzuceniem, co sprawia, że relacja wydaje się głęboka i wyjątkowa.
Faza dewaluacji i odrzucenia
W pewnym momencie dochodzi do gwałtownej zmiany w postrzeganiu drugiej osoby. Zostaje ona uznana za źródło bólu i rozczarowania, co prowadzi do wybuchów złości, oskarżeń i prób zerwania lub wycofania się z relacji.
Faza samotności i depresji
Po zakończeniu relacji pojawia się silny kryzys emocjonalny. Osoba z chwiejną osobowością doświadcza uczucia pustki, przygnębienia, a także poczucia winy i surowej autokrytyki. W tym okresie osoba może popadać w zachowania autodestrukcyjne, takie jak samookaleczenia lub nadużywanie substancji psychoaktywnych.
Faza ponownej potrzeby bliskości
Po okresie izolacji i cierpienia narasta silne pragnienie odbudowania relacji lub nawiązania nowej. Osoba z borderline ponownie angażuje się emocjonalnie, często wchodząc w nowy cykl idealizacji, który prowadzi do powtórzenia całego procesu.
Cykle sprawiają, że pacjenci z borderline często nieświadomie niszczą swoje relacje, przy jednoczesnym głębokim pragnieniu bliskości. Świadomość tego błędnego koła to pierwszy krok do pracy nad stabilizacją emocji i budowaniem zdrowszych relacji.
Kiedy mówi się o zaburzeniach osobowości?
O zaburzeniach osobowości mówimy wtedy, gdy u danej osoby występują trwałe schematy myślenia, odczuwania i zachowania, które znacząco odbiegają od społecznie przyjętych norm. Nie są to chwilowe trudności ani przejściowe kryzysy, lecz głęboko zakorzenione mechanizmy, które kształtują codzienne funkcjonowanie – często już od wczesnej dorosłości. Brak elastyczności w sposobie reagowania na różne sytuacje sprawia, że osoby dotknięte tą dysfunkcją mają trudności zarówno w relacjach międzyludzkich, jak i w życiu zawodowym.
Osoby z zaburzeniami osobowości często zmagają się z problemami w budowaniu zdrowych więzi, radzeniu sobie ze stresem czy kontrolowaniu emocji. Ich reakcje bywają skrajne i nieprzewidywalne, co sprawia, że otoczenie może postrzegać je jako trudne we współżyciu. W konsekwencji mogą borykać się z poczuciem samotności, niezrozumienia, a nawet porzucenia, co tylko pogłębia ich wewnętrzne trudności.
Jak diagnozuje się borderline?
Diagnoza zaburzenia osobowości borderline to skomplikowany proces, który wymaga wnikliwej analizy psychologicznej. Aby ją postawić, specjalista – psychiatra lub psycholog kliniczny – przeprowadza szczegółowy wywiad, oceniając zarówno historię życia pacjenta, jak i aktualne trudności w funkcjonowaniu. Kluczowe znaczenie mają kryteria diagnostyczne zawarte w międzynarodowych klasyfikacjach zaburzeń psychicznych, takich jak DSM-5 oraz ICD-10/ICD-11.
Diagnoza nie opiera się na pojedynczym teście – jest to kompleksowa ocena uwzględniająca wzorce myślenia, emocji i zachowania. Często wykorzystuje się też standaryzowane kwestionariusze i testy psychologiczne, które pomagają lepiej zrozumieć specyfikę trudności pacjenta.
Cechy osobowości borderline
Borderline to zaburzenie charakteryzujące się intensywną emocjonalnością oraz skrajnymi wahaniami nastroju. Osoby z tym zaburzeniem doświadczają naprzemiennie nieprzyjemnych emocji, epizodów depresyjnych, stanów nadmiernego pobudzenia oraz chwilowego spokoju. W przypadku osobowości z pogranicza kluczową rolę odgrywa również pobudzenie wegetatywne, często niezrozumiałe nawet dla samych chorych. Może ono przyjmować formę objawów somatycznych, takich jak kołatanie serca oraz ogólne napięcie psychiczne.
Wzorce zachowań w tej dysfunkcji są skrajne i odbiegają od społecznie przyjętych norm, co utrudnia codzienne funkcjonowanie oraz relacje interpersonalne. Schematy są trwałe i głęboko zakorzenione w strukturze osobowości, co odróżnia borderline od innych zaburzeń psychicznych.
Jak psycholog stwierdza borderline?
Psycholog diagnozuje zaburzenie osobowości borderline na podstawie szczegółowej oceny funkcjonowania pacjenta. Proces ten obejmuje szczegółowy wywiad kliniczny, obserwację zachowań, analizę historii życia oraz stosowanie specjalistycznych testów i kwestionariuszy. Kluczowe jest również wyeliminowanie innych zaburzeń psychicznych, w których mogą występować podobne objawy.
Diagnoza borderline opiera się na zastosowaniu międzynarodowych klasyfikacji chorób, takich jak ICD-10. Wyróżnia się w niej dwa typy osobowości chwiejnej emocjonalnie:
- Kryteria ogólne osobowości chwiejnej emocjonalnie (konieczne spełnienie co najmniej dwóch kryteriów):
- Impulsywność w co najmniej dwóch obszarach stanowiących potencjalne zagrożenie dla samego siebie (życie seksualne, kompulsywne wydawanie pieniędzy, nadużywanie substancji psychoaktywnych, brawurowa jazda, napadowe objadanie się).
- Silne reakcje gniewu i agresji, które mogą prowadzić do przemocy.
- Trudności z podtrzymaniem działań, które nie przynoszą szybkiej satysfakcji.
- Niestabilny i kapryśny nastrój.
- Typ Borderline (konieczne spełnienie co najmniej trzech kryteriów)
- Niejasności dotyczące obrazu własnej osoby.
- Brak precyzyjnych celów i preferencji (również seksualnych).
- Angażowanie się w intensywne, niestabilne związki, prowadzące do kryzysów emocjonalnych.
- Próby uniknięcia potencjalnego opuszczenia.
- Groźby lub działania samobójcze i samouszkadzające.
- Stałe uczucie pustki wewnętrznej.
Psycholog stawia diagnozę na podstawie rozmowy z pacjentem, ale często uwzględnia także opinie bliskich osób oraz analizę wcześniejszego leczenia. Złożoność tego zaburzenia wymaga czasu i dogłębnej analizy, by zapewnić pacjentowi odpowiednią pomoc terapeutyczną.
Z jakimi zaburzeniami różnicuje się borderline?
Temat borderline jest niezwykle złożony, ponieważ często współwystępuje z innymi problemami psychicznymi, co może utrudniać jednoznaczną diagnozę. Każda osoba z zaburzeniem borderline może jednocześnie zmagać się z depresją, zaburzeniami lękowymi, uzależnieniami czy zaburzeniami odżywiania.
BPD jest jednym z zaburzeń, które często mylone są z chorobą afektywną dwubiegunową (ChAD), ponieważ obie te diagnozy wiążą się z wahaniami nastroju. Jednak przyczyny zaburzenia są inne – u osób z BPD zmiany emocjonalne są bardziej związane z relacjami interpersonalnymi, a w ChAD epizody depresji i manii są cykliczne i niezależne od sytuacji. Również PTSD różni się od BPD – w borderline chwiejność wynika z lęku przed porzuceniem, a w PTSD ma ona źródło w traumie. BPD może być mylone również z ADHD, jednakże w ADHD impulsywność wynika raczej z problemów z uwagą, podczas gdy w borderline wynika ona z emocjonalnej niestabilności.
Objawy i metody diagnostyczne mogą różnić się w zależności od płci. Osobowość z pogranicza najczęściej rozpoznawana jest u kobiet, podczas gdy u mężczyzn z podobnymi objawami częściej jest zdiagnozowana osobowość antyspołeczna lub narcystyczna. Wynika to m.in. z różnic w wyrażaniu emocji – kobiety częściej doświadczają wewnętrznego cierpienia i autoagresji, natomiast u mężczyzn impulsywność bywa bardziej agresywna i skoncentrowana na otoczeniu.
Czy to prawda, że lekarze niechętnie diagnozują BPD?
Lekarze mogą być ostrożni w diagnozowaniu osobowości typu borderline z kilku powodów. Po pierwsze, kryteria diagnostyczne są szerokie i obejmują takie objawy jak lęk, stany depresyjne, zaburzenia tożsamości czy objawy psychotyczne, co może prowadzić do nadmiernego rozpoznania tego zaburzenia, nawet gdy brak jest wyraźnej patologii osobowości.
Po drugie, brakuje jednoznacznego leczenia farmakologicznego. W przeciwieństwie do depresji, czy schizofrenii, nie istnieją leki, które leczą BPD jako całość. Dodatkowo proces diagnostyczny wymaga dogłębnej wiedzy o wielu obszarach życia pacjenta. To czasochłonny proces, który nie zawsze jest możliwy w standardowej praktyce klinicznej. Wreszcie, istnieje ryzyko, że diagnoza BPD może zaciemniać obraz kliniczny, czyli sprawić, że inne problemy pacjenta zostaną zbagatelizowane lub niewłaściwie leczone.
Zaburzenie osobowości typu borderline – leczenie
Leczenie zaburzenia osobowości borderline wymaga kompleksowego podejścia, łączącego psychoterapię z ewentualnym wsparciem farmakologicznym. Kluczowa w terapii jest nauka zarządzania emocjami, poprawa umiejętności interpersonalnych i stabilizacja nastrojów, co pozwala poprawić jakość życia pacjentów z zaburzeniami osobowości. Warto zwrócić uwagę na to, by właściwie interpretować pierwsze sygnały zaburzenia i reagować, gdy wystąpiły objawy wskazujące na problem.
Czy można wyleczyć się z borderline?
Jeszcze do niedawna sądzono, że pacjenci z borderline są trudnymi przypadkami, a samo zaburzenie jest nieuleczalne. Dziś wiemy, że to mit. Dzięki odpowiednio dobranej terapii i wsparciu farmakologicznym pacjenci mogą znacznie poprawić jakość swojego życia. Choć całkowite wyleczenie może być trudne, możliwa jest stabilizacja emocji, poprawa zdolności do utrzymywania zdrowych relacji i zmniejszenia intensywności objawów.
Jakie leki bierze się na borderline?
Zaburzenie z pogranicza leczy się głównie za pomocą psychoterapii, gdyż problemem jest nieprawidłowo ukształtowana osobowość. Leki stosuje się jako leczenie pomocnicze, objawowe. Pozwalają one wyciszyć niektóre objawy borderline oraz współwystępujących zaburzeń nastroju. Najczęściej używanymi lekami są leki antydepresyjne, takie jak selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI), stabilizatory nastroju oraz leki przeciwpsychotyczne, uspokajające i przeciwlękowe.
Jakie są metody leczenia borderline?
Badania wskazują, że najbardziej skuteczną metodą terapii w leczeniu borderline jest terapia dialektyczno-behawioralna (DBT), stworzona przez Marshę Linehan. DBT łączy elementy terapii poznawczo-behawioralnej z technikami mindfulness, koncentrując się na nauce regulowania emocji, redukcji impulsywności oraz poprawie umiejętności interpersonalnych.
Kluczowym elementem DBT jest relacja z terapeutą, w której istotne jest zarówno akceptowanie pacjenta, jak i wytyczanie jasnych granic. Terapeuta staje się dla pacjenta autorytetem, który pomaga w procesie zmiany, jednocześnie wspierając w budowaniu poczucia wartości i umiejętności radzenia sobie z trudnymi emocjami. Ważnym aspektem jest również uprawomocnienie, czyli potwierdzanie i akceptacja przez terapeutę tego, co pacjent przeżywa. Pomaga to w budowaniu zaufania i poczucia bezpieczeństwa.
Poza DBT skutecznymi nurtami terapii są m.in. terapia psychodynamiczna, która skupia się na badaniu źródeł problemów emocjonalnych i ich wpływu na zachowanie, oraz terapię poznawczo-behawioralną, która pomaga pacjentowi w identyfikowaniu i zmianie dysfunkcyjnych wzorców myślenia. Terapia skoncentrowana na przeniesieniu (TFP) pomaga pacjentom zrozumieć wpływ ich przeszłych doświadczeń na obecne relacje i zmieniać destrukcyjne wzorce zachowań. Dodatkowo skuteczność w leczeniu borderline wykazuje terapia schematów, która pomaga w identyfikacji głęboko zakorzenionych schematów myślenia i zachowania.
Jak długo trwa leczenie borderline?
Czas leczenia zaburzenia osobowości borderline zależy od indywidualnych potrzeb pacjenta oraz stosowanej metody terapeutycznej. W terapii dialektyczno-behawioralnej leczenie może trwać od kilku miesięcy do kilku lat, w zależności od stopnia zaawansowania zaburzenia i reakcji na terapię. Ważne jest, aby pacjent regularnie uczestniczył w sesjach terapeutycznych, a proces terapeutyczny był dostosowany do jego postępów i potrzeb.
FAQ – pytania o borderline
Jak wygląda atak borderline?
Atak borderline to moment, w którym silne emocje manifestują się poprzez wybuchy emocjonalne lub objawy dysocjacyjne. Często pojawiają się wtedy myśli samobójcze, impulsywne działania oraz epizody psychotyczne, takie jak paranoidalne myślenie. Pojawiają się krzyki, groźby, szantaż oraz samookaleczania.
Co to jest cichy borderline?
Cichy lub wysokofunkcjonujący borderline to termin opisujący osoby z BPD, które ukrywają swoje emocje, często nie wyrażając gniewu czy złości na zewnątrz, ale przeżywając wewnętrzny kryzys. Zamiast agresji, mogą mieć tendencję do zamykania się w sobie, izolowania i tłumienia emocji.
Czego boją się osoby z borderline?
Osoby z zaburzeniem osobowości typu borderline panicznie boją się porzucenia, co często prowadzi do nadmiernej reaktywności emocjonalnej i niestabilnych relacji interpersonalnych. Mają również lęk przed utratą tożsamości i poczuciem pustki.
Czy borderline jest na całe życie?
Objawy zaburzenia osobowości borderline zwykle łagodnieją z wiekiem. Badania wskazują, że po 44. roku życia objawy stają się mniej nasilone i występują rzadziej. Dzięki odpowiedniemu leczeniu pacjenci mogą nauczyć się skutecznie zarządzać swoimi emocjami i poprawić jakość życia, choć proces ten może być długotrwały.
Bibliografia
- M. Linehan, Zaburzenia osobowości z pogranicza. Kraków 2007.
- A. Arntz, H. Van Genderen, Terapia schematów w zaburzeniu osobowości typu borderline, Gdańsk 2016.
- Psychiatria. Red. Jarema, M . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2016.
- Bachmann, S. (2018). Epidemiology of suicide and the psychiatric perspective. International journal of environmental research and public health, 15(7), 1425.
- Millon, T., Davis, R. D., Millon, C., Escovar, L., & Meagher, S. E. (2005). Zaburzenia osobowości we współczesnym świecie. Instytut Psychologii Zdrowia. Polskie Towarzystwo Psychologiczne.
- Kuczyńska, A. (2002). Opis zaburzeń osobowości typu borderline według DSM-IV. Czas Psychol, 2, 177-185.
- Bąbel, P. (2021). Psychoterapia zaburzeń osobowości. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
- Fonagy, P., Bateman, A. (2006). Progress in the treatment of borderline personality disorder. The British Journal of Psychiatry, 188(1), 1-3.
