W ostatnich latach wzrasta liczba dzieci i nastolatków zgłaszających myśli i odczucia o depresyjnym charakterze. Eksperci biją na alarm — WHO szacuje, że do 2030 roku depresja stanie się najczęściej diagnozowaną chorobą na świecie. Kluczowa jest profilaktyka, wczesna diagnostyka i udzielenie wsparcia.
Na jakie objawy zwrócić uwagę i jak pomóc dziecku z depresją? Odpowiadamy w poniższym artykule.
Przyczyny depresji u dzieci i młodzieży
Badacze szacują, że około 2,8% dzieci w wieku szkolnym (6-12 lat) i 5,6% nastolatków (13-18 lat) cierpi na depresję.
Zaznaczają jednak, że ze względu na trudności diagnostyczne i brak dostępu do profesjonalnej pomocy statystyki te mogą być zaniżone — zdarza się, że objawy depresji u dzieci znacznie różnią się od tych występujących u osób dorosłych.
Przyjmuje się, że nawet 20% młodych osób doświadczy do 18. roku życia przynajmniej jednego epizodu depresji.
Jej przyczyny są różnorodne i złożone, a skuteczna diagnoza wymaga uwzględnienia czynników biologicznych, psychologicznych i społecznych. Dużą rolę odgrywają predyspozycje genetyczne — dzieci, których rodzice cierpią z powodu tej choroby, mają zwiększone ryzyko zachorowania nawet o 50%. Do jej rozwoju mogą przyczynić się także zmiany hormonalne, zwłaszcza w okresie dojrzewania.
Inną, często wspominaną biologiczną przyczyną depresji, mogą być nieprawidłowości w działaniu neurotransmiterów, w szczególności serotoniny i dopaminy.
Wśród przyczyn związanych z czynnikami psychologicznymi najistotniejsze są stresogenne i traumatyczne wydarzenia, np.:
- rozwód bądź separacja rodziców,
- konflikty w rodzinie,
- doświadczenie przemocy fizycznej lub emocjonalnej,
- śmierć kogoś bliskiego,
- utrata przyjaciela,
- problemy w szkole,
- ciężka choroba przewlekła dziecka lub członka jego rodziny.
Doświadczeniem traumatycznym, którego konsekwencją bywa wystąpienie objawów depresyjnych, może być też np.:
- długotrwała rozłąka z opiekunem,
- bycie ofiarą zaniedbania emocjonalnego bądź materialnego,
- brak stabilnego systemu wsparcia i bycie ofiarą manipulacji ze strony otoczenia.
Czynniki społeczne związane z poczuciem bezradności i sprzyjające rozwojowi depresji to m.in.:
- izolacja społeczna,
- presja szkolna (nadmierne wymagania edukacyjne, stres związany z osiągnięciami i rywalizacją w szkole),
- doświadczenie dyskryminacji i odrzucenia ze względu na właściwości danej jednostki (wygląd, status społeczny, pochodzenie, orientacja seksualna).
Jak zachowuje się nastolatek z depresją?
Choć nie istnieje uniwersalny wzór zachowania młodego człowieka z depresją, naszą uwagę powinno zwrócić każde odstępstwo od dotychczasowej normy.
Aby podejrzewać lub rozpoznać depresję u nastolatka, należy przede wszystkim uważnie obserwować jego zachowania i słuchać wysyłanych przez niego komunikatów.
Niekiedy dzieci wprost informują rodziców o swoich niepokojach, słabszym nastroju i trudnościach, które mogą wskazywać na obecność objawów depresyjnych. Innym razem symptomy można rozpoznać jedynie po zmianach w zachowaniu.
Ważnym sygnałem jest:
- wycofywanie się z relacji społecznych,
- unikanie kontaktu z rodziną i rówieśnikami,
- zmienność nastrojów (wybuchy smutku lub gniewu),
- rozdrażnienie.
Charakterystyczne są także objawy fizyczne, takie jak:
- zmęczenie,
- problemy z koncentracją,
- zaburzenia snu i apetytu.
Często można dostrzec obniżenie samooceny dziecka, utratę dotychczasowych zainteresowań i ogólną niechęć do podejmowania codziennych czynności.
W przypadku jakichkolwiek wątpliwości związanych ze zdrowiem psychicznym dziecka należy rozważyć skorzystanie z konsultacji z psychologiem dziecięcym lub lekarzem psychiatrą. Pamiętajmy, że nieleczona depresja może prowadzić nawet do podjęcia próby samobójczej. Jednocześnie istnieje wiele sprawdzonych i skutecznych metod pomocy dzieciom i młodzieży z zaburzeniami nastroju — kluczem jest zatem wczesne reagowanie i wdrożenie jak najszybszego leczenia.
Jakie są pierwsze i najczęstsze objawy depresji u młodzieży?
Diagnoza depresji u dzieci i młodzieży jest kwestią, która potrafi przysporzyć trudności nawet specjalistom. W literaturze naukowej podkreśla się, że choć objawy osiowe są zasadniczo podobne u dzieci i dorosłych, to u tych pierwszych bardzo często pojawiają się dodatkowe, różnorodne symptomy maskujące.
Do objawów charakterystycznych należą:
- obniżony nastrój;
- utrata zainteresowań i zdolności do odczuwania przyjemności (anhedonia);
- obniżenie energii prowadzące do wzmożonej męczliwości i ograniczenia aktywności.
Tym trzem głównym obszarom mogą towarzyszyć bardziej specyficzne trudności, takie jak:
- osłabienie uwagi i koncentracji;
- niska samoocena;
- poczucie winy;
- pesymistyczne myśli dotyczące przyszłości;
- zaburzenia snu (trudności z zasypianiem bądź nadmierna senność);
- zmniejszony lub znacznie podwyższony apetyt;
- myśli i zachowania samobójcze;
- pobudzenie, niepokój psychoruchowy, płaczliwość.
Oprócz wyżej wymienionych, na obraz depresji nastolatka mogą się składać także różne objawy nietypowe, takie jak:
- różnego rodzaju trudności w szkole;
- zaburzenia w zachowaniu (np. agresja, łamanie zasad, nadmierna impulsywność);
- zmiany nastroju, drażliwość i wybuchy złości zamiast typowego smutku i przygnębienia;
- trudności w relacjach interpersonalnych;
- reakcje somatyczne, które występują znacznie częściej niż w przypadku depresji u osób dorosłych — zwłaszcza uporczywe bóle brzucha, głowy, mięśni;
- samookaleczenia.
Depresję diagnozuje się, gdy objawy utrzymują się co najmniej przez dwa tygodnie. Niekiedy zaburzenia depresyjne współwystępują z zaburzeniami lękowymi. Rozpoznanie wymaga niekiedy poszerzonej diagnostyki medycznej (np. konsultacji endokrynologicznej).
Jak rozmawiać z nastolatkiem z depresją?
Rozmawiając z nastolatkiem, należy przede wszystkim zachować otwartość i empatię dla stanów, które przeżywa.
Unieważnianie, lekceważenie czy zaprzeczanie objawom depresyjnym u dziecka świadczy o niezdolności otoczenia do zapewnienia wsparcia i niejednokrotnie prowadzi do nasilenia choroby.
Warto zachęcać dziecko do mówienia o swoich przeżyciach wprost, tak aby mogło doświadczyć, że jego uczucia są ważne, słuchane i rozumiane. Istotne jest, by nastolatek czuł, że nie musi cierpieć w samotności i że rodzic (opiekun) zrobi, co w jego mocy, aby zapewnić adekwatną pomoc.
Jak pomóc nastolatkowi wyjść z depresji?
Skuteczna pomoc nastolatkowi z depresją opiera się na zapewnieniu wsparcia emocjonalnego, otwartej komunikacji i dostępu do profesjonalnej pomocy psychoterapeutycznej bądź farmakologicznej.
Metody leczenia depresji u dzieci i młodzieży
Leczenie depresji u dzieci i nastolatków to jeden z kluczowych problemów psychiatrii dzieci i młodzieży. Jako terapię pierwszego rzutu specjaliści zalecają leczenie psychoterapeutyczne.
W przypadku osób młodych, pozostających w zależności od systemu rodzinnego, warto zwrócić szczególną uwagę na podejście systemowe w psychoterapii, które charakteryzuje się skoncentrowaniem na relacjach pomiędzy członkami rodziny i ich interakcjach.
Równie wysoką skutecznością cechują się inne podejścia psychoterapeutyczne, m.in. psychodynamiczne i poznawczo-behawioralne. Eksperci sugerują, że dobór metody powinien opierać się na głębokości odczuwanych trudności oraz, przede wszystkim, na preferencjach samego pacjenta.
W leczeniu depresji często stosowana jest również farmakoterapia. Najczęściej stosowanymi substancjami są selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI), m.in. fluoksetyna, sertralina i escitalopram.
Dokładny lek i dawkowanie ustala zawsze lekarz psychiatra przy rozważeniu indywidualnych właściwości i objawów danego pacjenta.
Choć oddziaływania psychiatryczne i psychoterapeutyczne stanowią podstawę leczenia klinicznego, nie należy zapominać, jak ogromną rolę w wychodzeniu z depresji odgrywa uważne, ciepłe i życzliwe środowisko.
Ćwiczenie otwartej komunikacji w rodzinie, dbanie o bliskość, wspólne jakościowe spędzanie czasu, to niezastąpione warunki, które mogą nie tylko zapobiegać depresji u dzieci i nastolatków, ale także wspierać jej wyleczenie.
Jakie są oznaki wychodzenia z depresji?
O wychodzeniu z depresji można mówić, gdy następują zauważalne i trwałe zmiany w zachowaniu i odczuciach osoby chorującej. Dobrymi sygnałami, świadczącymi o poprawie zdrowia psychicznego, są m.in.:
- poprawa nastroju — pojawiają się dłuższe okresy dobrego samopoczucia, mniejsze wahania emocjonalne, zwiększa się tolerancja na frustrację;
- wzrost poziomu energii;
- lepszy, bardziej jakościowy i regenerujący sen;
- zwiększenie motywacji — powrót do zainteresowań, chęć podejmowania działań i wyzwań;
- poprawa koncentracji uwagi;
- znaczne złagodzenie objawów somatycznych.
Zmiany najczęściej pojawiają się stopniowo i mogą się różnić w zależności od osoby. Pamiętajmy, że należy zachować czujność, bo depresja jest chorobą, która może nawracać — niezbędna jest znajomość jej wczesnych symptomów, zdolność do ich zauważenia i szybkiej reakcji w przypadku ponownego wystąpienia u dziecka bądź nastolatka.
FAQ — przeczytaj najczęściej zadawane pytania
Poniżej znajdziesz odpowiedzi na pytania, które zadają rodzice dzieci i nastolatków z depresją.
Czego nie mówić dziecku z depresją?
Nigdy nie należy bagatelizować uczuć dziecka poprzez: mówienie mu, że przesadza; porównywanie z innymi („inni mają gorzej”); sugerowanie, że należy „wziąć się w garść”; wmawianie, że zależy mu tylko na zwrócenie na siebie uwagi. Dziecko naprawdę cierpi, a próby lekceważenia jego stanu skutkują tylko zwiększonym poczuciem samotności i pogłębieniem objawów choroby.
Ile trwa depresja u nastolatków?
W zależności od czynników, takich jak nasilenie objawów, dostęp do leczenia, wsparcie społeczne, czas trwania depresji może być różny u każdego nastolatka. Najczęściej przyjmuje się, że choroba może trwać od kilku miesięcy do kilku lat.
Jakich słów używają osoby z depresją?
Osoby z depresją często używają słów odzwierciedlających negatywne myśli i emocje, np. „beznadziejny”, „zmęczony”, „bezsensowne”, „ciężkie”. Mogą także wyrażać poczucie braku wartości i osamotnienia, mówiąc: „nie mam nic do zaoferowania” lub „nikt mnie nie rozumie”.
Depresja u nastolatków — gdzie szukać pomocy?
Pomoc dla dzieci, nastolatków i rodzin można uzyskać w następujących miejscach:
- szkolny psycholog lub pedagog — jeżeli placówka, do której uczęszcza dziecko, zapewnia dostęp do specjalisty, warto skorzystać z konsultacji jako pierwszej linii wsparcia w trudnej sytuacji;
- poradnie zdrowia psychicznego w ramach systemu NFZ, świadczące bezpłatną pomoc psychiatryczną, psychologiczną i psychoterapeutyczną. Wykaz placówek zapewniających wsparcie w zależności od miejsca zamieszkania można znaleźć na stronie Narodowego Funduszu Zdrowia;
- w sytuacjach kryzysowych i nagłych, najbliższe oddziały lub szpitale psychiatryczne;
- specjalistyczne poradnie świadczące usługi psychologiczne, psychiatryczne i psychoterapeutyczne w ramach systemu prywatnego.
Bibliografia
- Janas-Kozik, M. H., Słopień, A., Remberk, B., Siwek, M. (2023). Miejsce selektywnych inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI) w leczeniu zaburzeń depresyjnych u dzieci i młodzieży. Rekomendacje Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego. Cz. I – Skuteczność kliniczna i obszary zastosowania. Psychiatria Polska, 57(5), 899-916
- Raczkowski, A. (2017). Depresja dzieci i młodzieży – zjawisko
i perspektywy pomocy. Wychowanie w Rodzinie, XVI (2/2017), 315-329 - Dmitruk-Sierocińska, K. (2023). Zaburzenia depresyjne – skąd się biorą i jakie sygnały wysyłane przez dzieci i młodzież powinny zaniepokoić dorosłych. Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 616(1), 26-41
- Ochrona zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży / Leczenie i świadczenia / Dla Pacjenta / Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) – finansujemy zdrowie Polaków
