Korzystanie z materiałów pornograficznych jest powszechnym zjawiskiem, choć wciąż bywa tematem tabu. Łatwy dostęp i nieograniczona ilość materiałów pornograficznych w Internecie mogą prowadzić do nadużywania tych treści i w efekcie stać się źródłem uzależnienia. Już samo oglądanie pornografii jest z natury szkodliwe, jeszcze większy problem pojawia się, gdy staje się kompulsywną formą rozładowania napięcia emocjonalnego. W razie regularnego kontaktu z pornografią warto rozważyć konsultację z psychologiem.
Dowiedz się więcej o wpływie pornografii na psychikę i mózg człowieka oraz naucz się rozpoznawać sygnały ostrzegawcze.
Uzależnienie od pornografii — jak można to zdefiniować?
Uzależnienie od pornografii klasyfikuje się jako uzależnienie behawioralne, a w ICD – 11 występuje pod zbiorczą nazwą zaburzeń o charakterze kompulsywnych zachowań seksualnych. O uzależnieniu mówi się, gdy pojawia się poczucie przymusu wykonywania konkretnych czynności, a życie człowieka staje się podporządkowane nałogowi. Pojawiają się trudności z kontrolowaniem myśli i zachowań, zaniedbywanie innych źródeł przyjemności oraz konieczność intensyfikacji doznań. Praktycznie pojawia się napięcie, które prowadzi do nieodpartej potrzeby zredukowania go przez pornografię.
Uzależnienie od pornografii — co mówią dane?
Według badań około 80% mężczyzn regularnie ogląda filmy pornograficzne, w tym około 50% z nich robi to przynajmniej raz w tygodniu, a 25% codziennie. W przypadku kobiet wyniki są niższe, lecz nadal istotne. Badania sugerują, że 1 na 3 kobiety korzysta z pornografii, w tym 20% przynajmniej raz w tygodniu lub częściej (Psychology Today).
Niepokojące dane można odnaleźć w Raporcie z Ogólnopolskiego Badania Nałogów z 2022 roku, które wskazują bardzo niski wiek osób korzystających z treści dla dorosłych. W wyniku powszechnego i często niekontrolowanego dostępu dzieci do Internetu, około jedna trzecia chłopców ma pierwszy kontakt z pornografią w wieku 7-12 lat, natomiast aż połowa w wieku 12-18 lat napotyka w sieci na treści pornograficzne, a 18% z nich postanawia korzystać z pornografii regularnie — badania sugerują, że połowa chłopców ogląda filmy dla dorosłych częściej niż kilka razy w miesiącu, a 15% z nich robi to codziennie lub częściej. Szacuje się, że aż 20% dorosłych mężczyzn przed kontaktem seksualnym z kobietą potrzebuje obejrzeć filmy pornograficzne.
Od czego zaczyna się uzależnienie od filmów dla dorosłych?
Nałóg rozwija się powoli i niemal niezauważenie, ukradkiem przejmując istotne sfery życia osoby uzależnionej. Często zdarza się, że osoby zgłaszają się po pomoc dopiero po kilku, a nawet kilkunastu latach, kiedy realny seks nie przynosi już satysfakcji. Dlatego tak ważne jest zrozumienie przyczyn i rozpoznanie objawów tego zaburzenia, aby móc odpowiednio wcześnie sięgnąć po pomoc psychologa lub psychoterapeuty.
Przyczyny rozwoju uzależnienia od pornografii
Na rozwój omawianego zaburzenia wpływa kilka kluczowych czynników. Przede wszystkim łatwy i nieograniczony dostęp do pornografii w Internecie umożliwia ich anonimowe przeglądanie w dowolnym momencie. Na portalach erotycznych dostępna jest niekończąca się lista filmów, obejmujących różnego rodzaju fantazje i fetysze, co sprzyja poszukiwaniu coraz bardziej intensywnych bodźców.
Kolejną przyczyną rozwoju nałogu jest sięganie po porno w momentach silnego stresu jako sposób na rozładowanie napięcia. Z czasem osoba uzależniona od pornografii zaczyna nudzić się tradycyjnymi filmami, dlatego spędza coraz więcej czasu na poszukiwaniu nowych, bardziej satysfakcjonujących i intensywnych bodźców. Często skutkuje to oglądaniem materiałów, które są dla uzależnionego obrzydliwe, niezgodne z jego wartościami lub nawet prawem.
Psychologiczne przyczyny uzależnienia mogą obejmować m.in.: poczucie braku akceptacji, niskie poczucie własnej wartości, zmiany hormonalne, zaburzenia nastroju, chroniczny stres czy doświadczenie przemocy seksualnej.
Objawy uzależnienia od filmów pornograficznych
Amerykański psychiatra Martin Kafka w 2010 roku opracował klasyfikację nałogowych zachowań seksualnych, które można zastosować do diagnozowania objawów uzależnienia od pornografii. Według naukowca, przez okres 6 miesięcy powinny wystąpić 3 z 5 kryteriów, którymi są:
- Poświęcanie dużej ilości czasu na oglądanie materiałów erotycznych, zaniedbując w tym czasie inne (niezwiązane z seksem) cele, zobowiązania i aktywności.
- Sięganie po pornografię w odpowiedzi na stany emocjonalne, takie jak lęk, przygnębienie, znudzenie, złość.
- Sięganie po pornografie w odpowiedzi na stres.
- Niemożność kontrolowania i redukcji oglądania pornografii.
- Angażowanie się w używanie pornografii pomimo ryzyka krzywdzenia siebie lub innych.
Bardzo istotnym symptomem nałogu są również poczucie winy, rozpacz i niepokój, których doświadczają uzależnieni pod koniec epizodu korzystania z filmów erotycznych. Te emocje często prowadzą do powtórzenia cyklu uzależnienia. Objaw, który najczęściej sygnalizuje uzależnionym ich problem, jest niemożność powstrzymania się od natychmiastowego podjęcia aktywności seksualnej, w tym przypadku pornografii.
Uzależnieni odczuwają wyraźny brak kontroli swoich zachowań, zarówno pod względem poświęconego na tę aktywność czasu, jak i jej intensywności. Typowe dla szkodliwych zachowań seksualnych jest trzymanie ich w sekrecie. Dlatego z czasem osoba uzależniona coraz bardziej wycofuje się z normalnego życia społecznego, dystansuje się od partnera, przyjaciół, rodziny i znajomych.
Dramatyczne skutki uzależnienia od pornografii
Nadużywanie pornografii może mieć szereg negatywnych konsekwencji dla zdrowia i satysfakcji z życia. Filmy pornograficzne często przedstawiają nierealistyczny obraz relacji seksualnych, gdzie mężczyzna zawsze jest gotów utrzymać kilkugodzinną erekcję, a kobiety nieustannie osiągają orgazm i bez sprzeciwu spełniają każdą erotyczną fantazję partnera.
Obie płcie są w nich redukowane do roli narzędzi zaspokajania przyjemności, bagatelizując potrzeby czułości, czy intymności oraz wzajemnego szacunku. Ponadto w filmach normalizowany jest duży ładunek agresji. Przemoc seksualna staje się oczekiwaną normą
Nadużywanie porno cechuje się ciągłym poszukiwaniem nowych doznań i obrazów, które mają niewiele wspólnego z rzeczywistością. Może to prowadzić do trudności z odczuwaniem satysfakcji z seksu w realnym świecie, gdyż osoba przyzwyczajona do ogromnej dawki wrażeń płynących z ekranu zaczyna traktować zwykłe kontakty jako niewystarczające. Często dochodzi do wypaczenia przekonań na temat seksu i jego roli w życiu człowieka, co jest szczególnie niebezpieczne w przypadku młodych osób.
Młode osoby w okresie dojrzewania kształtują swoje wyobrażenia o intymności i mogą zbudować nierealistyczny obraz współżycia seksualnego oraz relacji międzyludzkich.
Próba odwzorowania treści z filmów porno we własnej sypialni zwykle kończy się rozczarowaniem, a niejednokrotnie aktami przemocy seksualnej. To prowadzi do silnej frustracji, co skłania osobę do eskalacji konsumpcji materiałów pornograficznych, zamykając się tym samym w cyklu niezdrowych zachowań.
Jak pornografia wpływa na mózg?
Nadużywanie pornografii wywołuje w mózgu zmiany podobne do tych, które powodują narkotyki, takie jak kokaina czy amfetamina. W wyniku uzależnienia może dojść do trwałych uszkodzeń mózgu, a najbardziej narażone są na to osoby przed 25 rokiem życia, gdy kora przedczołowa — odpowiedzialna za kontrolowanie impulsów — nie jest jeszcze w pełni rozwinięta.
Upoważnia to do stwierdzenia, źe uzależnienie od pornografii wywołuje przewlekłą chorobę mózgu. Wśród młodych użytkowników serwisów pornograficznych, w wyniku nadmiernej ekspozycji na obrazy erotyczne, tworzy się tolerancja na tego rodzaju treści, co zmusza ich do poszukiwania coraz bardziej ekstremalnych treści w celu osiągnięcia tego samego poziomu satysfakcji. Wynika to ze zmian w grzbietowej części zakrętu kory obręczy, który bardzo szybko przyzwyczaja się do znanych bodźców, skłaniając do poszukiwania nowych.
Uzależnienia behawioralne najmocniej wpływają na wspomnianą korę przedczołową w mózgu. Zmiany w tym obszarze mogą prowadzić do trudności z kontrolowaniem impulsów, zaburzeń pamięci i koncentracji, czy też niemożności przewidywania niebezpieczeństwa.
Naukowcy z berlińskiego instytutu Maxa Plancka zidentyfikowali, że regularne oglądanie pornografii może prowadzić do redukcji objętości istoty szarej w striatum — obszarze mózgu odpowiedzialnym za układ nagrody i motywacji. Prawidłowość, którą odkryli naukowcy, polegała na tym, że wraz z ilością spędzanego na oglądaniu pornografii czasu, malała objętość istoty szarej. W konsekwencji, osoby konsumujące regularnie pornografię mogą być bardziej podatne na problemy z motywacją i realizacją długoterminowych celów.
Zmiany morfologiczne wynikające z nadużywania pornografii wpływają również na funkcjonowanie istoty białej, co utrudnia kontrolę zachowań i osłabia zdolność racjonalnego myślenia. Podobnie jak u osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych, nadużywanie pornografii wiąże się ze wzrostem poziomu dopaminy. Jest to neuroprzekaźnik odpowiedzialny za motywację i odczuwanie przyjemności. Nadmiar dopaminy sprawia, że łatwiej jest wpaść w ciąg oglądania pornografii, często połączonej z kompulsywną masturbacją.
Mózg na brak bodźca, od którego jest uzależniony, reaguje tak samo, jak na fizjologiczny głód. Aktywują się wówczas obszary takie jak prążkowie brzuszne, grzbietowa część zakrętu obręczy czy ciało migdałowate. Wszystkie te struktury należą do układu limbicznego, odpowiedzialnego za regulację emocji i motywacji.
Problemy wynikające z uzależnienia od pornografii
Ciągi pornograficzne mogą prowadzić również do problemów w sferze seksualnej, takich jak zaburzenia ejakulacji i erekcji. Przywyknięcie do bodźców seksualnych z ekranu prowadzi do zmniejszenia atrakcyjności partnerki w porównaniu z oglądanymi aktorkami. W wyniku tego osobom ciężej jest osiągnąć podniecenie i satysfakcję z seksu.
Negatywny wpływ pornografii dotyczy również samooceny. Aktorzy są starannie dobierani pod względem wyglądu, co rzadko odzwierciedla różnorodność ciał w rzeczywistości. Porównywanie się do nich może obniżać nasze poczucie własnej wartości i negatywnie wpływać na obraz naszego ciała.
Spędzanie coraz większej ilości czasu na oglądaniu filmów erotycznych i utrzymywanie nałogu w sekrecie niejednokrotnie prowadzi do stopniowego oddalania się od partnera, rodziny i przyjaciół. Dodatkowo w uzależnieniu behawioralnym cała nasza uwaga koncentruje się na osiąganiu kolejnych impulsów, przez co zaniedbujemy inne aspekty życia, jak praca, hobby, w skrajnych przypadkach nawet sen i jedzenie.
Jak leczyć uzależnienie od pornografii?
Leczenie opisywanego problemu bywa długotrwałym procesem. Osoby dotknięte nałogiem zwykle szukają pomocy dopiero po wielu latach zmagań. W rezultacie nałóg jest mocno zakorzeniony w strukturach mózgu, przekonaniach i nawykach pacjenta. Mimo to, dzięki odpowiedniej motywacji i cierpliwości, możliwe jest pokonanie tej trudności.
Terapia
Najczęściej stosowaną formą leczenia jest psychoterapia poznawczo-behawioralna. W jej ramach pacjenci, przy wsparciu psychoterapeuty, weryfikują swoje szkodliwe przekonania na temat seksu oraz pracują nad normalizacją zachowań, które stały się patologiczne. Terapia pozwala wypracować zdrowe wzorce postępowania oraz uczy korzystnych schematów zachowania i konstruktywnego radzenia sobie z napięciem, stresem i innymi trudnymi emocjami. Dodatkowo dzięki psychologowi i psychoterapeucie odkryć można techniki i strategie, które pomagają radzić sobie z kontrolą impulsów skłaniających do oglądania filmów erotycznych.
Gdy uzależnienie wpływa na bliskie relacje, dobrym rozwiązaniem może się okazać terapia par. Umożliwia ona partnerom odbudowanie zdrowej, opartej na zaufaniu i szacunku relacji.
Grupy wsparcia
Pomocne mogą się okazać również samopomocowe grupy wsparcia, takie jak „Anonimowi Seksoholicy”. Dzielenie się doświadczeniami z innymi ludźmi i wspólny proces zdrowienia mogą mieć zbawienny wpływ. Tego typu grupy wzmacniają poczucie odpowiedzialności i umożliwiają uzyskanie wsparcia od osób, które dogłębnie rozumieją naturę uzależnienia.
Farmakoterapia
W niektórych przypadkach konieczna może się okazać farmakoterapia. W szczególności jest to zalecane, gdy zaburzeniami towarzyszącymi nałogowi są depresja, czy lęk. Leki stabilizujące nastrój mogą pomóc w kontrolowaniu objawów nałogu.
Czas trwania leczenia zależy od stopnia zaawansowania problemu. Może to trwać od kilku miesięcy do kilku lat. Krótkoterminowe leczenie (3-6 miesięcy) jest możliwe u osób, które szybko zidentyfikowały swój problem i zgłosiły się po pomoc na wczesnym etapie. Dlatego tak istotna jest znajomość symptomów, aby móc zareagować na problem w odpowiednim momencie.
Bibliografia
- Andrie, E. K., Sakou, I. I., Tzavela, E. C., Richardson, C., Tsitsika, A. K. (2021). Adolescents’ online pornography exposure and its relationship to sociodemographic and psychopathological correlates: A cross-sectional study in six European countries. Children, 8(10), 925.
- Gola, M. (2022). Rozwój wiedzy na temat kompulsywnych zachowań seksualnych-Autoreferat Mateusz Gola.
- Grzegorzewska, I., Cierpiałkowska, L. (2020). Uzależnienia behawioralne. Wydawnictwo Naukowe PWN.
- https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0202048
- Kafka, M. P. (2010). Hypersexual disorder: A proposed diagnosis for DSM-V. Archives of sexual behavior, 39, 377-400.
- Lewczuk, K., & Kobylińska, D. (2018). Korzystanie z porno.grafii, rozwój symptomów nałogowych oraz poszukiwanie pomocy psychologicznej ze względu na nałogowe zachowania seksualne (Doctoral dissertation).
- Stowarzyszenie Twoja Sprawa. (2019). Podsumowanie literatury i badań naukowych wskazujących
na negatywne konsekwencje korzystania z porno.grafii w kontekście ochrony dzieci i młodzieży.
