Neurografika: Jak Twój Mózg i Sztuka Łączą Siły?

„Sztuka jest emanacją naszego wewnętrznego życia i ona jest decydującą wartością tworzenia.”

Zofia Kucówna ¹

„Dla mnie świat w sztuce, rozumienie życia jako sztuki, umiejętności i wiedza o tym, jak twórczość leczy świat i prowadzi go na przód- to stało się przedmiotem mojej osobistej kreatywności. Tym chcę się podzielić…”

Paweł Piskariew ²

Czym jest neurografika?

Neurografika jest metodą graficzną/rysunkową, która łączy w sobie psychologię, neurobiologię i sztukę, tak więc bazuje na różnych dziedzinach wiedzy. Jej celem jest szeroko rozumiany rozwój osobisty, którego kierunek będzie zależał od indywidualnych intencji i potrzeb osoby pracującej tą metodą.

W swoich założeniach, Neurografika, odwołuje się min. do teorii Mindfulness, gdzie kładzie się nacisk na trening umysłu związany z doświadczaniem chwili tu i teraz. Neurografikę można zaliczyć do dziedziny Arteterapii, niemniej jednak jest ona z powodzeniem stosowana nie tylko w terapii, ale również w coachingu, relaksacji jak i wspieraniu procesów szeroko rozumianego polepszania zdrowia psychicznego i radzenia sobie ze stresem.

Jej uniwersalność sprawia, że znajduje coraz większe grono odbiorców, a obrazy neurograficzne zyskują coraz większą popularność. Celem niniejszego artykułu jest przybliżenie tego czym jest neurografika i na czym polega, jak długo trwa terapia oraz zaprezentowanie podstawowych zasad, które pozwolą na właściwe jej zrozumienie.

Historia Neurografiki

Neurografika w obecnym kształcie została opracowana przez Pawła Piskariewa, doktora psychologii, członka MAPN (Międzynarodowej Akademii Nauk Psychologicznych w Rosji), kierownika działu Neurografiki w TSPH (Twórczy Związek Zawodowych Artystów w Rosji), założyciela Instytutu Psychologii Twórczości ³ .

Neurografika ujrzała światło dziennie w 2014 roku i była efektem wieloletnich doświadczeń zawodowych i osobistych jej twórcy. Sam autor nigdy nie ukrywał, że duże znaczenie miał tu kryzys egzystencjalny lat 90 XX w., który to skierował go w stronę psychologii (C.G. Junga – jego modelu jaźni i archetypów ⁴ ), emigracji do Izraela a w końcu w stronę filozofii wschodu.

Jako podstawę swojej metody Piskariew uznaje założenie, że każdy z nas ma na celu realizację swojego największego potencjału, osiągnięcie archetypu szczęścia, który to jest naturalnie nam przypisany i znacznie głębszy niż nasza osobowość. Co więcej, autor metody uważa, że szczęście jednostki jest nierozerwalnie związane ze szczęściem innych osób, które żyją z nami na całym świecie.

Umiejętne dążenie do tego szczęścia, w jego założeniu, ma przynieść korzyści nam samym jak i innym. To wszystko czyni z Neurografiki metodę głównie praktyczną a „jej zadaniem jest pomóc człowiekowi nie tylko zrozumieć rzeczywistość, ale zmienić ją, przekształcić w nową formę” ⁵ .

Zrozumienie otaczającej nas rzeczywistości tej zewnętrznej jak i wewnętrznej odkrywa bowiem przed nami nowe możliwości działania i kierunki rozwoju osobistego. To nowe spojrzenie później można wykorzystać w procesach decyzyjnych np. dotyczących zmiany pracy, relacji z inną osobą, pokonania wewnętrznych ograniczeń czy wzrostu samoświadomości.

Tą metodą pracuje się w kontakcie 1:1 lub w grupie. Najkorzystniejsze są sesje prowadzone przez osoby z przygotowaniem psychologicznym i arteterapeutycznym, znające Neurografikę oraz certyfikowani instruktorzy. Na chwilę obecną nie ma w naszym systemie prawnym uregulowań dotyczących wymagań co do osób prowadzących takie zajęcia.

Jak działa neurografika?

Jako metoda Neurografika posługuje się kilkoma żelaznymi zasadami. Podstawą jest tzw. Linia neurograficzna, której prowadzenie tak naprawdę nikomu nie powinno sprawiać problemów. Trzeba się jej nauczyć w praktyce. Jest to też dobra okazja do tego, aby poznać jak odnajdujemy się w tej metodzie, czy jej stosowanie jest dla  nas łatwe czy sprawia nam różnego rodzaju trudności?

Na naszej stornie niedługo pojawi się webinar „Prosty Mindfulness- czyli relaks linią”, który będzie nawiązywał do opisanych w niniejszym artykule zasad. Prowadzone linie charakteryzują się bionicznością (podobieństwem do natury).

Sposób ich prowadzenia zdaje się odzwierciedlać, przypominać połączenia neuronalne, sieć neuronów- stąd pierwszy człon nazwy: neuro. Poniżej przykład komórki Purkiniego ⁶ -rys 1, a obok praca neurograficzna rys 3.

Neurony Purkiniego leżące w korze móżdżku posiadają silnie rozgałęzione drzewko dendrytyczne. Jest to ta część komórki nerwowej odpowiedzialna za odbiór informacji, która odbywa się przy pomocy synaps. Zebrane w ten sposób informacje są przekazywane poprzez akson do kolejnych dendrytów innych komórek nerwowych (kolateral stanowi tak jakby „zapasowe połączenie”). W ten sposób informacja podróżuje po naszym organizmie. Schemat komórki nerwowej znajduje się na rys.2, a na rys. 4 kolejna neurografika.

Tak jak neurony i układ nerwowy są odpowiedzialne za przekazywanie informacji, tak rysunek neurograficzny pełni tą samą rolę w odniesieniu do naszego postrzegania, doświadczania i uświadamiania sobie naszych wewnętrznych procesów oraz spostrzeżeń. Rysunki opisują także nasze połączenie ze światem, który nas otacza.

Prace neurograficzne mają symbolizować nowe połączenia i nowe informacje, które według Pawła Piskariewa pomagają przekształcać negatywne wzorce i usuwać ograniczenia, co ma się przełożyć na to co uda nam się zmienić życiu codziennym.

Dlatego ważne jest aby do pracy neurograficznej siadać z intencją tzn. ze sformułowanym zamiarem, celem, problemem, któremu chcemy się przyjrzeć. Może to być szerokie spektrum: od każdej trudnej sytuacji, nawet z utrzymaniem porządku, do przyczyn niepowodzeń w relacjach. Metoda ta może nam wskazać rozwiązanie w radzeniu sobie z trudnościami.

Jak zacząć praktykować Neurografikę?

Na początku potrzebujemy białej kartki papieru w formacie A5 lub A4 i czarny długopis/ ołówek/ flamaster. Neurografując rysujemy linie w kolorze czarnym. Zmiana koloru linii jest zalecana na późniejszych etapach. Poza tym nie ma innych ograniczeń co do kolorów. Na naszej stronie pojawi się niedługo webinar „Prosty Mindfulness- czyli relaks linią”, na który już teraz serdecznie zapraszamy.

Po nauczeniu się zasad tworzenia linii neurograficznej możemy przejść do właściwego procesu. Na pracę z neurografiką można przeznaczyć od 30 min do 3h, w zależności od czasu i intencji nad którą chcemy pracować. Doświadczenie autorki tego artykułu pokazuje, że warto na pracę przeznaczyć od 1h do 2h.

W danym temacie można wykonać więcej niż jeden rysunek, ale należy tworzyć je oddzielnie i raczej w odstępach czasowych. Każdy rysunek powstaje w procesie – ma swój algorytm, który ma jasno określone etapy. Algorytmy mogą różnić się między sobą w zależności od tematu, nad którym pracujemy a ich nazwy najczęściej związane są z intencją pracy ( np. rys 3 przedstawia algorytm „Neurodrzewo”, a rys. 4 „Algorytm Znoszenia Ograniczeń”).

Korzystne jest, aby w trakcie jednej sesji rysowania przejść wszystkie etapy i domknąć proces. Powstałą w ten sposób pracę warto omówić z osobą prowadzącą sesję. Najbardziej popularny jest Algorytm Znoszenia Ograniczeń (AZO), który jednocześnie opisuje założenia teoretyczne metody.

Jego główne etapy to: intencja werbalna, początek rysowania „Rysuj i cały czas obserwuj, co się z tobą dzieje i co widzisz w tym momencie” ¹⁰ , bądź mindfullnes – „tu i teraz”; tworzenie kompozycji; neurografowanie; integracja; synchronizacja; fiksacja (na rozwiązaniu); stylizacja- doprowadzenie rysunku do stanu, w którym jesteśmy z niego maksymalnie zadowoleni. Jeśli na początku nasza praca neurograficzna „była metodą rozwiązywania problemów, to- dodając stylizację- zaczynamy zmierzać w stronę sztuki” ¹¹.

Kreatywność i Neurografika

Skończone prace Neurograficzne rzeczywiście mogą przypominać małe dzieła sztuki. Co więcej, osoby z którymi pracowałam bardzo często przyznają, że same są zaskoczone końcowymi efektami: „To ja coś takiego stworzyłem/stworzyłam?!”. Być może żyjąc w świecie przeciążonym informacją wręcz żyjemy w erze informacji i nieustannie obciążamy nasze mózgi i ciała.

Nadmierne obciążenie może doprowadzić do przeciążenia i naturalnego odcięcia się od nadmiaru bodźców. Trudno nam potem odnaleźć zainteresowania, pasje, pobudzać ciekawość. Zapominamy, że każdy z nas ma unikalny zasób, którym jest kreatywność.

Kreatywność (łac. creatus) rozumiem tutaj jako proces poznawczy, w trakcie którego powstają nowe pomysły, nowe idee, ale też powstają rozwiązania konkretnych problemów.

Dzięki kreatywności możemy inaczej spojrzeć na to co zastane, nadać nowy bieg, nową jakość, nowe znaczenie temu, co już istnieje. Kreatywność ma potencjał do zmiany naszego życia na lepsze i każdy, Ty też, jesteś w stanie z tej metody skorzystać.

Neurografika jest jedyną, znaną autorce do tej pory metodą, która tak mocno pobudza kreatywność. Można użyć tutaj określenia, że zdarza się iż budzi ją wręcz z uśpienia. Neurografika może pomóc w usunięciu blokad twórczych. „Sama nie wiedziałam już co robić. Od tak dawna nie mogłam niczego napisać. A teraz? Teraz wiem, że wystarczy, że wezmę do ręki długopis i popłynie samo” (Rys. 5)

Terapia i Neurografika

W pracy psychologicznej z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi wielokrotnie autorka wykorzystywała Neurografikę do pracy terapeutycznej. Co więcej, miała również zaszczyt i przyjemność prowadzić przez 3 lata zajęcia z Arteterapii na oddziale młodzieżowego szpitala psychiatrycznego, które wzbogaciła o zajęcia z Neurografiki. Dzięki tym doświadczeniom postrzega ją jako metodę przydatną w radzeniu sobie z szeroko rozumianą traumą. Jednocześnie jest to metoda, która pomaga w procesie zdrowienia oraz terapii (np. terapii poznawczo-behawioralnej).

Często „efektem ubocznym” neurografiki jest również wzmocnienie poczucia własnej wartości. Głębokość i zakres pracy zawsze zależy od oczekiwanego celu i indywidualnej gotowości do pracy. Metoda nie ma ograniczeń wiekowych, a jedyne kryterium to chęć do pracy. Najlepsze efekty przynosi w pracy z osobami od 15 roku życia, ponieważ wymaga pewnego stopnia zainteresowania wewnętrznymi przeżyciami.

Wymaga podstawowych umiejętności posługiwania się długopisem/ołówkiem/flamastrem. Wymaga umiejętności utrzymania skupienia przez określony czas, jednak u osób z problemami ze skupieniem uwagi wymagane będzie zindywidualizowane podejście. Przy głębokich zaburzeniach psychicznych lub chorobach psychicznych może być (co wynika z doświadczenia autorki artykułu) stosowana jako metoda pomocnicza w diagnozie i/ lub uzupełnienie procesu leczenia.

W tych przypadkach nigdy nie powinna być stosowana jako jedyna forma pomocy i musi być prowadzona przez psychologa i/lub psychoterapeutę z doświadczeniem klinicznym za zgodą lekarza prowadzącego. Każdy przypadek należy zawsze rozważyć indywidualnie, a w cięższych stanach uzyskać zgodę lekarza.

Zawsze warto, aby osoba wprowadzająca nas miała doświadczenie w stosowaniu tej metody, a oddanie się pod opiekę psychologa, znającego tą formę pracy, na którym spoczywa też obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej, przyniesie dodatkowe pozytywne efekty. Metodę możemy tak naprawdę stosować przez całe życie.

Studium Przypadku: Sukces w Neurografice

Tutaj oddajmy głos osobie, która zgodziła się na swoim przykładzie opowiedzieć jak praca z Neurografiką wpłynęła na jej funkcjonowanie. Oto: B. lat 70, plastyk; temat pracy :„Pokusa” (rys 6) .

„W pewnym momencie byłam na takim etapie w życiu, że nie wiedziałam sama czego chcę, miałam kryzys twórczy…. taki etap wypalenia, poczucia bezsensowności, czułam oddech starości. Odizolowałam się od ludzi, przyjęłam z pokorą fakt że przychodzi taki moment że ludzie się przestają kontaktować i odchodzą.

Wierzyłam że ta metoda („Neurografika”- przypis autorki tekstu) działa, ale pomyślałam sobie że nie na wszystkich działa i na mnie też nie będzie. Przecież już z niejednego pieca chleb jadłam i rzadko mi ten chleb smakował. Mimo to postanowiłam, że będę próbować… spróbuję ale niczego nie oczekuję.

To co mnie zainteresowało na początku w metodzie to sama kreska (linia neurograficzna). Zadziwiła mnie, bo zazwyczaj narysowany domek to zawsze domek i to wszystko, a miałam poczucie, że kiszę się z różnymi rzeczami w środku… a tutaj w trakcie rysowania zaczęły przychodzić pomysły! Strumień myśli: halo, halo, ja tu mam coś do powiedzenia…! Na początku oczywiście nie wiem co powiem. Nie chciałabym plotkować twórczo, robić z siebie cierpiętnicę, popadać w smutek lub sztuczną wesołość.

W trakcie rysowania do głowy przyszło mi: jak mnie ma ktoś zrozumieć jak ja nic nie mówię? Dużo rzeczy mówię do siebie, jakąś tam mam myśl… a tutaj poprzez rysowanie ta myśl zaczęła mi się rozwijać, nabierać kształtu. Poprzez sam proces rysowania.

Potem po kilku dniach wróciłam do rysunku i przeżyłam zaskoczenie: o jejku jak ja to zrobiłam, jak ja to stworzyłam- byłam zadziwiona sama tym co powstało. Zdziwiłam się jak ja mam dużo do powiedzenia. I wtedy przyszedł do mnie temat pracy: Pokusa, że można się pokusić o sięganie po coś, mogę śmiało po coś sięgać.

Wyobraźcie sobie, że podają tort. I ja kiedyś skromnie brałam malutki kawałeczek. A teraz nagle zaczęłam mieć ochotę na czerpanie tego tortu całymi garściami. I nie czułam samokrytyki! Nic złego się nie dzieje. Nie mam do siebie pretensji że jestem źle wychowana. Rozbawiła mnie ta wizja, ale poczułam taką zmianę wewnątrz: „Ten większy kawałek tortu dla mnie bo innym i tak nie będzie smakowało”.

W miarę upływu czasu zauważyłam, że przewartościowałam wiele rzeczy np. co z tego że w tej bluzce wyglądasz kiepsko, w innej lepiej ale w tej pierwszej też możesz chodzić. Zaczęłam sobie dawać więcej luzu. Kiedyś zawsze starałam się kogoś zrozumieć, dać mu przestrzeń, poddawałam się jego narracji, starałam się go zrozumieć nawet jak mnie wkurzał. Zawsze znalazłam wytłumaczenie czyjegoś złego postępowania.

Natomiast sama nigdy nie czułam się swobodnie, bałam się wyśmiania, krytyki. Nigdy nie mówiłam, czego ja potrzebuję. A w trakcie tej pracy, to że chapnęłam całą ręką ten tort i świat się nie zawalił to potem zaczęłam znajdować takie słowa w trakcie rozmów z ludźmi, takie przykłady że inni przestali lekceważyć to, co ja mówię.

W ogóle nie spodziewałam się takich efektów. Tak jakbym znalazła w sobie mikrofon do wzmocnienia i wyartykułowania swoich spostrzeżeń. I dla mnie osobiście ten obraz „Pokusa” jest ważny. Ktoś inny może tam zobaczyć coś innego ale to też jest w porządku. Odblokowałam się też w obszarze kreatywności. Zaczęłam rozmawiać sama ze sobą, no bo, cytująca klasyka: trzeba od czasu do czasu porozmawiać z kimś inteligentnym. A Neurografikę tworzę nadal.”

Podsumowanie i perspektywy

Neurografika jest stosunkowo nową metodą pracy, w mojej ocenie jest bardzo obiecująca. Jeśli chodzi o jej skuteczność, to cały czas opieramy się na indywidualnych relacjach uczestników sesji, ale być może w przyszłości pojawią się nowe badania na jej temat. Metoda rozwija się dynamicznie, głównie za granicą, ale i w Polsce pojawia się coraz więcej osób stosujących tą metodę. Dlatego autorka artykułu uważa, że warto ją uważnie obserwować, a Państwa zachęca do śledzenia naszego bloga/ naszej strony.

Anna Szachnowska

Psycholog, Arteterapeuta, pracuje z dziećmi, młodzieżą i rodzinami. Jest w trakcie szkolenia z psychotraumatologii w PCP, jest w trakcie procesu certyfikacji z Neurografiki.. Więcej o autorce w zakładce: zespół.

1 Zofia Kucówna- (ur. 12 maja 1933 w Warszawie) – polska aktorka teatralna i filmowa, pedagożka, pisarka. 22 grudnia 2008 z rąk podsekretarza stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Tomasza Merty, odebrała Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”

2 Cytat za P.Piskarev https://neuroart.metamodern.ru/author/- tłumaczenie własne

3 NeuroGrafika z Autorem | Instytut Psychologii Twórczości Pawła Piskarewa (metamodern.ru); Home |Neurographica

4 Jaźń – oś, wokół której organizuje się struktura psychiczna człowieka, jaźń stanowi centrum życia psychicznego. „Wszelkie życie jest ostatecznie urzeczywistnieniem jakiejś całości, czyli Jaźni, a w związku z tym owo urzeczywistnienie można określić też mianem indywiduacji. Albowiem wszelkie życie związane jest z indywidualnym nośnikiem i realizatorem” (cyt. za C. G. Jung w „Psychologia a Alchemia” Wyd. WROTA 1999 s 257-258). W procesie owego urzeczywistniania dużą rolę odgrywają archetypy rozumiane jako „wspólny wszystkim ludziom, dziedziczny wzorzec reagowania i postrzegania świata” (cyt. za https://sjp.pwn.pl/slowniki/archetyp.html )

5 za P. Piskariew w „NEUROGRAFIKA Algorytm Znoszenia Ograniczeń” Warszawa 2023, s. 38

6 File:Purkinje cell by Cajal.png - Wikimedia Commons Neurony Purkiniego leżące w korze móżdżku, posiadają silnie rozgałęzione drzewko dendrytyczne (jest to ta część komórki nerwowej odpowiedzialna za odbiór informacji).

7 Archiwum własne.

8 https://pl.khanacademy.org/science/biology/human-biology/neuron-nervous-system/a/overview-of-neuron-structure-and-function

9 Archiwum własne.

10 Za P. Piskariew w „NEUROGRAFIKA Algorytm Znoszenia Ograniczeń” Warszawa 2023 s 31.

11 Za P.Piskariew „NEUROGRAFIKA Algorytm Znoszenia Ograniczeń” Warszawa 2023 s.38

12 Archiwum własne